ROZWÓJ PRENATALNY
* Fakty i prawidłowości rozwojowe w okresie
prenatalnym
W XVIII wieku uważano, że w
okresie prenatalnym mamy do czynienia z w pełni ukształtowaną istotą,
która znajduje się w plemniku
lub w komórce jajowej.
Psychologia prenatalna - bardzo intensywny okres.
W Polsce psychologia
prenatalna się nie rozwija- nie prowadzi się badań
Rozwój
człowieka
okres prenatalny okres
postnatalny
okres b. intensywnych
zmian rozwojowych
* Fazy rozwoju prenatalnego
1. faza jajowa, okres zygoty, okres powstawania listków zarodkowych (trwa
ok. 14 dni)
2. faza
embrionalna (trwa do 8 tygodnia życia
płodowego)
3. faza płodowa (trwa do końca 9 miesiąca życia płodowego)
FAZA JAJOWA
Trwa od połączenia się
komórki jajowej i plemnika do momentu zagnieżdżenia się zarodka w ściance
macicy. Ustalają się cechy
dziedziczne oraz wrodzone. Powstaje aż 8 z 45 generacji komórek.
Komórka jajowa (1mm) jest
największą komórką organizmu. Otoczona jest błoną.
Zapłodniona komórka jajowa
zaczyna się dzielić.
Kolejno
powstaje: morula, blastula (podział na dwie
części), gastrula (podział na więcej
części).
W toku podziału materiał
genetyczny przekazywany jest do każdej z części znajdujący się w chromosomach komórek
rozrodczych. W każdym chromosomie jest 100 do 1000 genów. Kombinacje tych genów
przy każdym poczęciu są inne à różnorodność rodzeństwa
Warto pamiętać, że nowe życie
dziedziczy nie tylko materiał genetyczny nie tylko ojca i matki, ale jeszcze poprzednich
pokoleń.
Stadium dwukomórek (blastula),
stadium wielokomórkowe (gastrula), a potem zagnieżdża się w ściance macicy (gdy
osiągnie ok. 150 komórek) – kończy się faza jajowa. Matka oczywiście o tym nie
decyduje, decyduje blastocyta J
Komórka zagnieżdża się w
miejscu, która jest bardzo dobrze ukrwione i to będzie miało znaczenie w
dalszej fazie rozwojowej.
Niektóre właściwości odziedziczalne:
– kolor
oczu
– wzrost (81%
odziedziczalności)
– skłonności do chorób
– hemofilia
właściwości fizyczne
– astygmatyzm
– grupa krwi
– zdolność do produkowania
insuliny
–
inteligencja
–
talenty, np. słuch muzyczny (rodzina Straussów) właściwości psychiczne
– temperament
ALE również właściwości wrodzone decydujące o
nieprawidłowościach rozwojowych są dziedziczone (1 raz na 1000 poczęć!) , np.:
-
trisomia 21. pary chromosomów à zespół Downa
- niewłaściwy
podział chromosomów decydujących o płci à u chłopców występuje niedorozwój jąder + trudności
w uczeniu się i opanowaniu języka
w uczeniu się i opanowaniu języka
- u chłopców nadmierny
wzrost, upośledzenie umysłowe
- zespół Turnera u
dziewczynek – bezpłodność, zahamowanie wzrostu
FAZA EMBRIONALNA
Tworzą
się i zaczynają funkcjonować wszystkie ważniejsze struktury zewnętrzne i
wewnętrzne (organogeneza)
Zarodek
mierzy do 5cm i waży powyżej 28g (~duże ziarnko fasoli jasiek J)
Kształtuje
się środowisko wewnątrzmaciczne (środowisko, w którym będzie żył i
rozwijał się embrion)
Istnieje
łatwość uszkodzenia rozwijającego się płodu poprzez różne czynniki niegenetyczne
zwane teratogenami.
Jest to okres organogenezy:
– powstanie części ciała
– powstawanie narządów
wewnętrznych
– powstawanie narządów
zmysłów
Najpierw wyraźnie się
zaznacza głowa i kręgi, a potem kończyny górne i ostatecznie dolne (rozwój
cefalokaudalny – od części głowowej w dół)
Dłoń:
6 tydzień – wypustki rąk, ~płetwa
(palce połączone błoną)
9 tydzień – rozdzielenie
palców dłoni, ukształtowana dłoń
20 tydzień – dobrze
ukształtowanymi palcami, ukształtowane stawy śródpaliczkowe oraz paznokcie
Kończyny dolne:
5,5 tygodnia – dopiero
wypustka
16 tydzień – ukształtowane w
całości nogi ze stopami
20 tydzień – ukształtowanie
palców u nóg
Układy i narządy wewnętrzne
- od 4.tyg. możemy mówić o początkach kształtowania się serca – rurka w kształcie „U” i wtedy zaczyna się kurczyć
- zamyka się cew nerwowa, co zapoczątkowuje rozwój mózgu
- ustala się gonadalna tożsamość płciowa
- wykształca się wątroba, powstają też rozgałęzienia oskrzeli
Zmysły
Najpierw
rozwijają się zmysły doznań bliskich
Dotyk – 2 miesiąc, równowaga
– 2 miesiąc
* Środowisko wewnątrzmaciczne
Składają się na nie: łożysko, pępowina i pęcherz płodowy
Łożysko – pulchna poduszka o średnicy 20-25 cm i grubości 2,5 cm
–
zbudowane z tkanki embrionu i matki
– tu odbywa się wymiana
produktów zużytych (od dziecka) na świeże (od matki) na zasadzie osmozy
Oczywiście matka i embrion
mają oddzielne układy krwionośne, ale łożysko jest miejscem, gdzie spotykają
się te dwa układy. Z krwią matki do dziecka mogą dopłynąć również substancje
chemiczne – niekorzystne, np. pod wpływem stresu matki
Pępowina
– sznur łączący płód z łożyskiem;
– złożony z 2 tętnic i 1 żyły
(żyła odprowadza zużyte elementy do krwioobiegu matki);
– długość około 50 cm umożliwia aktywność
płodu (poruszanie się)
Pęcherz płodowy
– worek wypełniony płynem
- znajduje się w nim płód
– złożony z kilku warstw
(owodnia, omocznia, kosmówka)
– przymocowany do łożyska
W okresie embrionalnym rozwój też jest bardzo intensywny, o czym świadczy fakt, że powstaje 30 z 45 generacji komórek!
Na
końcu fazy embrionalnej à miniaturka człowieka J
Okres embrionalny to okres
dużego zagrożenia dla rozwijającego się embrionu (okres krytyczny) – bo
środowisko wewnątrzmaciczne dopiero się kształtuje!
* Okresy największej podatności na uszkodzenia
poszczególnych części ciała:
w okresie embrionalnym do 8
tygodnia: najwięcej zaburzeń, są one głębokie – uszkodzenia anatomiczne
(w okresie płodowym występują
drobne zaburzenia, jest ich znacznie mniej – mają charakter fizjologiczny)
• w 3 tygodniu życia:
zaburzenia CUN i serca
• w 4 i 5 tygodniu: zaburzenia w rozwoju
oczu, serca, kończyn
• w 6 tygodniu: zaburzenia
słuchu, zębów, szczęk
• w 7 tygodniu:
rozszczepy podniebienia
• w 8 tygodniu: zaburzenia
uszu, zewnętrznych narządów płciowych
Czynniki
wywołujące zaburzenia:
• mogą być zawarte w kodzie genetycznym
• teratogeny - czynniki pozagenetyczne,
zewnętrzne
* Czynniki i warunki o udowodnionej szkodliwości dla
płodu
czynniki / warunki
|
zagrożenia
|
niedożywienie
|
mniejszy
mózg, niedobór zdolności poznawczych
|
leki
|
b.
różne: np. aspiryna powoduje kłopoty z oddychaniem
|
alkohol
|
niedorozwój umysłowy, uszkodzenie serca
|
narkotyki
|
różnego rodzaju niedobory zdolności poznawcze i zaburzenia
zachowania
|
palenie papierosów
|
mały ciężar ciała noworodka, niedobór zdolności
poznawczych, zaburzenia zachowania
|
infekcje (np. różyczka)
|
wady wrodzone, upośledzenie narządów zmysłu,
niedorozwój umysłowy
|
kofeina
|
poronienie
|
silny stres
|
poronienie, przedwczesny poród, rozszczepienie
podniebienia, niedorozwój
|
niedobór jodu
|
niedorozwój umysłowy
|
FAZA PŁODOWA
- Rozwijają się zewnętrzne i
wewnętrzne struktury organizmu.
- Następuje rozwój zmysłów i
aktywności.
- Zaznacza się rozwój
psychiczny.
- Do końca okresu płodowego
powstaje 41 z 45 generacji komórek (pozostałe 4 przypada na okres po
urodzeniu - okres dorastania)
- Pod koniec fazy płodowej
płód waży 2,9-3,5 kg i mierzy 49-54 cm.
- Około 6-7 miesiąca płód
jest zdolny do życia poza środowiskiem wewnątrzmacicznym.
- W 8 miesiącu życia
płodowego pojawia się faza REM, w której następują marzenia senne i
porządkowanie informacji à okresy snu i
czuwania są wyraźnie zaznaczone
- 4-miesięczny płód przejawia
15 schematów czynności, np. przeciąganie się, połykanie, ssanie kciuka.
Rozwijają się i doskonalą
zmysły bliskiego kontaktu: równowagi, dotyku, bólu, smaku oraz zmysły dystansowe: wzroku, słuchu.
Badania de Snoo
- Dobrze funkcjonują zmysły
związane ze starą korą, czyli węch i smak.
Preferuje słodki smak, a wyróżnia
już wszystkie 4 podstawowe smaki - od 3. miesiąca.
- W 4.m-cu życia płodowego
oczy dziecka reagują na światło w 8 m-cu obserwuje się ruchy gałek
ocznych. Później (4-5
miesiąc) dziecko reaguje na bodźce słuchowe, a w 6 m-cu dziecko przejawia wzmożoną
reakcję na głośne dźwięki
- Ma oczywiście preferencje –
o niskich częstotliwościach – muzyka spokojna o tempie uderzeń ludzkiego serca;
muzyka na flecie, instrumentach wiolinowych
Prenatalne dziecko nie tylko
reaguje na dźwięki instrumentów, ale również na dźwięki mowy ludzkiej. Dziecko
rozpoznaje głos swojej matki tuż po urodzeniu.
- Dziecko lepiej uczy się
tego języka, który słyszało w okresie prenatalnym.
W okresie prenatalnym rozwijają się
następujące odruchy wrodzone:
1. 2-4 miesiąc: odruch chwytny
2.
odruch ssania
3. 8-9 miesiąc: odruch Moro - w momencie zagrożenia (np.
utrata równowagi) unoszone są w górę
ręce i nóżki - następuje
obejmowanie.
* Zachowanie w okresie życia płodowego pozwala
przewidywać ruchliwość dziecka po urodzeniu:
Zachowanie w okresie
prenatalnym może być dobrym predyktorem do zachowania w okresie postnatalnym
– aktywne ruchowo w łonie
matki okazują się lepiej rozwinięte ruchowo we wczesnym dzieciństwie
– powolniejsze ruchowo w
łonie matki cechują się wolniejszym rozwojem motoryki i mowy we wczesnym
dzieciństwie
– nadmiernie ruchliwe w łonie
matki wykazują nadruchliwość, drażliwość, trudności w odprężaniu się, reagują
często niepokojem i płaczem.
* Sposób reagowania na bodźce w okresie prenatalnym à sposób przewidywania reagowania po urodzeniu:
– słabe reakcje na hałas w
łonie matki – kontrolowanie emocji po urodzeniu
– nagłe i żywe reakcje na hałas
w łonie matki – nadpobudliwość, nadwrażliwość po urodzeniu.
Duża wrażliwość w okresie prenatalnym zapowiada dużą
wrażliwość w późniejszym okresie (i to wrażliwość nie tylko fizyczną)
W
okresie prenatalnym następuje również rozwój psychiczny człowieka
PSYCHICZNE ŻYCIE PŁODU
1. Zdolność
do uczenia się i zapamiętywania
2. Przeżywanie
prostych emocji: zadowolenie- smutek
Zapamiętuje:
– pozycję płodową (po
urodzeniu taką pozycję później przyjmuje też; mówi się, że każdy człowiek wraca
do tej pozycji jako do pozycji bezpiecznej, wtedy kiedy jest zdenerwowany, smutny,
itp. à „pozycja
embrionalna”)
– ograniczenie przestrzeni
– wodne środowisko
– rytmiczne kołysanie
– rytm naprzemiennej aktywności
– doznania węchowe à badania Schaal
– ciemne wnętrza
– głos matki
– dziecko zapamiętuje emocje
-kształtuje się u niego orientacja emocjonalna; przeżywanie prostych emocji:
zadowolenie i stres; przyczyną jest stan emocjonalny matki odbierany przez dziecko
drogą chemiczną à nie ma zróżnicowania na specyficzne emocje
stany
emocjonalne à predyspozycja
do charakterystycznego dla pozytywnych / negatywnych stanów emocjonalnych
okres prenatalny =
przygotowanie do życia w okresie postnatalnym J
* Warunki optymalizacji rozwoju dziecka w okresie
prenatalnym (D. Kornas-Biela, 2000):
– Troska
o zdrowie dziecka i matki- prawidłowa dieta, wystrzegania się odkreślonych
pokarmów itp. , także właściwy odpoczynek., zdobywanie wiedzy na temat
rozwijającego się płodu – właściwa postawa!
Konieczne odpowiednie poradniki dla matek
J
– Nastawienie
na komunikowanie się z dzieckiem prenatalnym
– Zapewnienie
matce dobrego samopoczucia – atmosfera, kontakt z innymi, kontakt z
małżonkiem
– Wzmocnienie
więzi małżeńskiej, np. wspólne rozmowy o dziecku
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz
Uwaga: tylko uczestnik tego bloga może przesyłać komentarze.