Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży - wykład 2

NATURA ROZWOJU

* Zmiana rozwojowa

= długotrwałe przekształcenia struktury psychicznej lub zachowania jednostki, które tworzą nieodwracalną (trwałą) i uniwersalnie uporządkowaną sekwencję zmian ukierunkowanych na osiągnięcie określonego celu jako standardu rozwoju

* Charakterystyki zmian rozwojowych:

1.     ilość (wzrost)                            –                           jakość (przekształcenia prowadzące do powstania nowych cech)

            potrzebny, ale nie wystarczający                                                 wejście do nowej fazy

            opisywanie                                                                                   ~ stadialne modele rozwoju

2.     ciągłość (continuity)                 –                            skokowość (discoutinuity)

           * stały wzrost funkcji                                               * zmiany skokowe

           * stopniowe przybywanie                                         * różne tempo w poszczególnych okresach

                  umiejętności                                                       * pojawiają się niezależnie od wcześniejszych osiągnięć

           * kolejne osiągnięcia budowane                               * uwarunkowania biologiczne

                  na poprzednich – dodawanie kolejnych struktur           * zmiany jakościowe

           * zmiany mają charakter ilościowy                          * występują oznaki kryzysu pomiędzy stadiami

           * wpływ środowiska

 * przechodzenie skokowe wykazuje oznaki kryzysu

St. Hall – nowe narodziny w okresie młodości

O. Kroh – wiek przekory między stadiami

Ch. Buhler – w każdej fazie pojawiają się kryzysy

L.S. Wygotski – w okresach kryzysów: gwałtowne, fundamentalne zmiany, zwrotne punkty w rozwoju dziecka

* Sternberg, Okagaki 1989

jest możliwe myśleć o pewnym aspekcie rozwoju jako o będącym zarówno ciągłym, jak i nieciągłym;

rozwój jest symultanicznie ciągły i nieciągły przez wzgląd na różne dymensje analizy

[problem: ciągłość vs nieciągłość do tej pory nie rozwiązany]

3.    ukierunkowanie (cele rozwoju, standardy rozwoju)             –              brak ukierunkowania    

* 4 sposoby ujmowania zmian rozwojowych [wg Helen Bee]

	ROZWÓJ ZMIERZA W OKREŚLONYM KIERUNKU	ROZWÓJ NIE MA OKREŚLONEGO KIERUNKU
CIĄGŁY	MODEL ZMIAN SEKWENCYJNYCH (np. ku samorealizacji – A. Maslow)	MODEL ZMIAN LINIOWYCH (stale uczymy się czegoś nowego – A. Bandura)
SKOKOWY	MODEL ZMIAN FAZOWYCH (np. stania się logikiem – J. Piaget)	MODEL ZMIAN CYKLICZNYCH (realizujemy różne zadania w różnych okresach życia – R. Havighurst)

Maslow -> hierarchia potrzeb-> najpierw potrzeby niedoboru, później samorealizacja (ale w życiu tak nie jest, że najpierw te pierwsze, a później te inne -> ciągle spełniamy potrzeby różnego rodzaju) -> sekwencja realizach potrzeb powraca ciągle

Piaget -> twórca epistemologii logicznej i 4 stadia rozwoju (logik – najwyższy cel rozwoju)

Bandura-> teoria społecznego uczenia się (człowiek przejmuje zachowanie drogą modelowania, naśladowania w nowych sytuacjach), powtarzanie się tego procesu, brak ostatecznego celu, ukierunkowanie procesu!

Havighurst -> koncepcja zadań rozwojowych i zadania w okresach rozwoju: nowe dojrzałe więzi, akceptacja swojego wyglądu, osiągnięcie niezależności życiowej (nie mówi w jakim kierunku rozwój postępuje)

* Sposoby ujmowania zmian rozwojowych

1. Mechaniczne

 - akcentowanie reaktywności (organizm inaczej reaguje na bodźce w zależności od etapu rozwoju, na którym się znajduje)

- rozwój ujmowany w kategoriach zmian reakcji na bodźce

- bada się zmiany w zachowaniu i ich uwarunkowania

- każda zmianę rozważa się oddzielnie

- stosuje się procedurę eksperymentalną

Rozwój to zmiana zachowania.

2. Organizmiczne

• rozwój odnosi się do zmian zachodzących w strukturach organizmu, zmierzających ku stanom końcowym;
• akcentuje aktywność własną jednostki, jej interakcje z otoczeniem, co prowadzi do zmian w strukturach wewn.
• chodzi o wykrycie prawidłowości i mechanizmów zmian
• bada się elementy zorganizowane w struktury

Rozwój to zmiana struktury, np. różnicowanie się i integrowanie struktur

Rozwój zasadniczo jest progresywny

* Cechy procesu rozwojowego

1.długotrwałość

2. indywidualne tempo

3. indywidualny rytm – kolejność występowania zmian; np. nie u każdego dziecka po pełzaniu występuje raczkowanie – pewne

                                                                                                                                                                                                 formy są opuszczane

4. okresy krytyczne   (= kryzys) – okresy wrażliwości na zewnętrzne oddziaływania w rozwoju jakiejś funkcji

           - stanowisko skrajne – rozwój danej sprawności odbywa się pod wpływem określonych warunków jedynie
                                                w określonym czasie

           - stanowisko umiarkowane – jest to okres optymalnej podatności na oddziaływania zewnętrzne w rozwoju

                                                         jakieś funkcji, a po tym okresie rozwój będzie bardzo utrudniony lub niemożliwy

np. Leneberk (potem Chomsky) – okres optymalny dla opanowania języka to 2-13 r.ż. à na podstawie obserw. dzieci dzikich i izolowanych od środowiska

w znaczeniu węższym – okres krytyczny

w znaczeniu szerszym – okres sensytywny (okres wzmożonej wrażliwości na oddziaływania zewnętrzne)

* Prawa rozwoju (dot. wczesnego okresu rozwoju)

1. prawo cefalokaudalne – rozwój postępuje od części głowowej ku dolnej części ciała

2. prawo proksymodystalne – od osi ciała na zewnątrz

3. prawo rozwoju dłoni – od małego palca ku kciukowi (trwa ok. 9 miesięcy)

* Prawidłowości rozwojowe

Opisywanie sekwencji zmian,  pokazywanie porządku zmian pojawiających się w danej sferze

(pokazują kierunek rozwoju i poszczególne etapy, przez które rozwój danej funkcji przechodzi)

- w sferze motorycznej: od pełzania, poprzez raczkowanie, do chodzenia

- w sferze społecznej: od postawy biorcy, poprzez etap samodzielnego zaspakajanie potrzeb, do postawy dawcy

- w sferze poznawczej: od lęku przed  nieznanym, poprzez poznawanie nieznanego i jego oswajanie, do tęsknoty za tym, co odległe i nieznane

* Zasady rozwoju

- dot. relacji między dojrzewaniem a uczeniem:

tylko wówczas możliwe jest uczenie, gdy organizm osiągnął pewien poziom dojrzałości; poszczególne czynności rozwijają się w miarę uczenia

Czynności filogenetyczne pojawiają się wcześnie w ontogenezie i występują w podobnej formie u wszystkich osobników danego gatunku, są nabywane bez ćwiczenia, np. poruszanie się na dwóch nogach; charakter gatunkowy

Czynności ontogenetyczne mają indywidualny charakter i są nabywane w toku ćwiczenia, nie są przekazywane

genetycznie, są wyuczone przez jednostkę, np. pisanie [jeśli nie ćwiczy, to ta czynność się nie pojawi à jeśli ktoś się nie uczył jazdy na rowerze, to nie będzie umiał jeździć J]

* Zjawiska wyjątkowe w rozwoju

1.retardacja - ogólne spowolnienie tempa rozwoju [na przykład z powodów biologicznych (uszkodzenie systemu nerwowego) i środowiskowych (niedobór bodźców – deprywacja sensoryczna)

2. akceleracja - przyspieszenie tempa rozwoju z pokolenia na pokolenie – nie dotyczy poszczególnych jednostek, ale pokoleń! [odkryta jako trend sekularny w odniesieniu do rozwoju fizycznego (termin wprowadzony przez antropologów)]

zaznacza się wyraźnie w cechach fizycznych (np. wzrost, masa ciała); ale również dot. rozwoju psychicznego - niektóre rzeczy się nieznacznie zmieniają, wg Cattella jest to np. IQ - przyrost IQ
z pokolenia na pokolenie o 1 punkt.

-  generacyjna akceleracja powierzchniowa à zmiany w charakterze ilościowym (bogatszy słownik językowy teraz dzieci niż był kiedyś)

-  generacyjna akceleracja głęboka à zmiany w charakterze jakościowym (dzieci używają innych słów niż dzieci kiedyś i na odwrót)

à każdy rodzaj akceleracji jest uwarunkowany zmianami cywilizacyjnymi, kulturowymi, zmianami warunków życia

* Stadia rozwojowe -porządkujący podział życia na okresy

WIEK	2 tyg.	2m-ce	9m-cy	0 – 3l	3 – 6l	6 – 12l	12-15l	15-18l	18-25l	25-60l	60+
NAZWA OKRESU	Faza jajowa	Faza embrionalna	Faza płodowa	Wczesne dzieciństwo	Średnie dzieciństwo	Późne dzieciństwo	Wczesne dorastanie	Późne dorastanie	Młodość	Dorosłość	Dojrzałość

                   OKRES PRENATALNY                                             OKRES POSTNATALNY

  

Rozwój à  długotrwały proces względnie nieodwracalnych zmian, o charakterze ilościowym i jakościowym zasadniczo ukierunkowanych progresywnie, dotyczących różnych sfer rozwijającego się podmiotu cechujący się indywidualnym tempem i rytmem, zależny od wielu uwarunkowań: biologicznych, środowiskowo-społecznych oraz aktywności podmiotu.

* Czynniki warunkujące rozwój

Teorie jednoczynnikowe

TEORIE NATYWISTYCZNE

Rola dyspozycji wrodzonych, które ujawnia-ją się w miarę dojrzewania.

Wszystkie dyspozycje człowieka są zade-cydowane przed jego urodzeniem (wpływ teorii ewolucji Darwina).

TEORIE EMPIRYSTYCZNE

Środowisko narzuca jednostce określone doświadczenia i decyduje o jej rozwoju (rozważania filozoficzne, np.: J. Locke-  człowiek rodzi się jako tabula rasa, a środowisko zapisuje doświadczenia).

TEORIA KONWERGENCJI (W.STERN)

Zbieżność i współoddziaływanie dziedziczności i środowiska (człowiek dziedziczy pewne cechy, a one potem pod wpływem środowiska rozwijają się we właściwe dyspozycje. 

Teoria ta łączy w sobie teorię natywistyczną i empirystyczną.

Później tylko teorie wieloczynnikowe (czasem akcentują jeden czynnik, np. Szuman – aktywność własną jednostki).