Muzykoterapia dziecięca

podrozdział pracy magisterskiej

Ekspresja muzyczna poprzez śpiew, ruch, gest jako naturalny czynnik aktywności dziecka, jest znacznie bliższa jego działalności niż człowieka dorosłego, ponieważ „świat psychiczny dziecka nie jest jeszcze dobrze rozwinięty i metody pozawerbalne mają zdecydowanie większe zastosowanie”^[1]. Śpiew wyzwala w dziecku energię, rozwijając jednocześnie percepcję słuchową, wrażliwość estetyczną czy aktywność twórczą, natomiast ruch przy muzyce kształtuje koordynację ruchową, jak również jest pomocny w zaspokajaniu potrzeby nieustannego poruszania się. Dlatego też leczenie za pomocą muzyki jest szczególnym rodzajem terapii w odniesieniu do najmłodszych pacjentów.

W literaturze przedmiotu zaznacza się, że muzykoterapia wszechstronnie oddziałuje na rozwój dziecka. Zajęcia muzyczne wpływają na jego psychikę, reakcje emocjonalne, sprawność fizyczną (w odniesieniu do zabaw ruchowych przy muzyce), jak również stanowią ważny element w edukacji, wychowaniu oraz terapii. „Rola muzyki w edukacji, wychowaniu, zapobieganiu pewnym schorzeniom czy stymulowaniu zachowań dziecka jest nie do przecenienia. [...] Podstawą wszelkich działań muzycznych winien być kontakt z wartościową muzyką przekazywaną w odpowiednich formach, tak aby jej funkcja estetyczna była zachowana”^[2].

Na podstawie dostępnej literatury można dokonać swoistego zestawienia wszechstronnego wpływu muzykoterapii na rozwój dziecka. Jest on w sposób różnorodny ukazywany przez poszczególnych autorów, jednakże najczęściej wskazuje się na to, że:

•         Muzykoterapia jest formą komunikacji pomiędzy terapeutą i dzieckiem, także innymi osobami, jak również dziecka z samym sobą. Podczas zajęć wychowanek może lepiej poznać samego siebie, co wpływa na jego samoocenę, a tym samym na samoakceptację^[3].

•         Leczenie muzyką pomaga zwiększyć aktywność dziecka w różnych sferach, w odniesieniu do radzenia sobie z pojawiającymi się problemami, co często następuje w sposób nieświadomy i spontaniczny.

•         Muzyka oddziałuje na wyobraźnię dziecka, wzbogaca ją, dostarczając jednocześnie dodatkowych wrażeń i emocji. Dzięki niej „można się skoncentrować na samym słuchaniu, na samym dźwięku utworu, jego brzmieniu. Trudno się jednak ustrzec przed tym, by ze słyszanym nie kojarzyły się jakieś obrazy lub myśli”^[4].

•         Muzykoterapia przede wszystkim oddziałuje na stronę emocjonalną osobowości, wywołuje różnorakie uczucia i emocje (np. złość, radość, strach). Muzyka wpływa na rozwój uczuć wyższego rzędu, do których zliczane są uczucia intelektualne (zdziwienie, pragnienie poznania), uczucia moralne oraz estetyczne (np. fascynacja utworem muzycznym). Niejednokrotnie muzykoterapia ułatwia wydobycie tłumionych przeżyć, z którymi dziecko nie potrafi sobie poradzić.

•         Muzyka pomaga osiągnąć stan relaksu, który jest niezbędny dla właściwego przebiegu terapii. Może odizolować dziecko od niepotrzebnych w danym momencie bodźców zewnętrznych i wewnętrznych działających na jego świadomość.

•         „Muzykę stosuje się jako środek komunikacji werbalnej z dzieckiem, szczególnie na płaszczyźnie emocjonalnej. Pełni rolę nośnika informacji i znaczeń, służąc poznawaniu dziecka i powodowaniu zmian w jego funkcjonowaniu”^[5].

•         O działaniu muzyki na dziecko świadczy również wzrost jego kreatywności i swobody pod wpływem uczestnictwa w zajęciach. Z czasem dziecko staje się nie tylko odbiorcą, ale również partnerem biorącym udział w procesie twórczym. Jego emocje oraz zdolności percepcyjne potrafią się połączyć z celowym działaniem twórczym (przy czym, aby dziecko osiągnęło taki stopień rozwoju, muszą być zagwarantowane właściwe warunki przebiegu terapii)^[6].

•         Terapia muzyką oddziałuje na życie temperamentalne dziecka, czyli na podłoże emocji i zdolności. Wynika badań dowodzą, iż „przejawy temperamentu, czyli tempa przebiegu życia psychicznego, stopień reakcji zmysłowych na bodźce oraz stany psychiczne dziecka, mają swoje odbicie w kontaktach z muzyką. Jest to uwarunkowane tym, że jest ona w stanie pochłonąć każdy ładunek energii dziecka, jego potrzebę wyżycia się i aktywności”^[7].

•         Muzyka jest nośnikiem wartości wychowawczych, do których m.in. zalicza się rozwijanie umiejętności słuchania, rozumienie własnej psychiki, obyczajów, warunków życia, kształtowanie kultury muzycznej, rozbudzanie zainteresowań i sympatii do ludzi^[8].

Również muzyka wpływa na rozwój umysłowy dziecka:

•         poprzez utrwalanie w świadomości dziecka tzw. pojęć pierwotnych, na których oparte jest wszelkie poznanie i myślenie,

•         wyzwalanie pierwotnych reakcji, na których zbudowane jest działanie (czyli m.in. spontaniczne wypowiedzi wartościujące, zachowania emocjonalne),

•         uczenie dziecka prostych operacji myślowych, tj. analizy, syntezy, porównywania, abstrahowania dokonywanych na materiale bliskim psychice dziecka,

•         wdrażanie do pracy, nauka metod działania, ponieważ układ

problemów       muzycznych prowadzi         dziecko od zachowań

spontanicznych do działania opartego na regułach, od zadań łatwych do bardziej skomplikowanych, od własnych przeżyć do doświadczeń innych osób”^[9].

W muzykoterapii dziecięcej nie dokonuje się analizy materiału muzycznego od strony artystycznej czy też formalnej, ponieważ stanowi on pewną analogię do przeżyć dziecka. Zastosowanie utworów muzycznych w terapii ma na celu pozytywne nastawienie oraz zwiększenie motywacji dziecka do wykonywania ćwiczeń. Przy doborze metod i technik muzykoterapeutycznych należy uwzględnić wiek, indywidualne możliwości umysłowe, percepcyjno - motoryczne dziecka, jego aktualny stan zdrowia, samopoczucie, potrzeby jednostki, grupy terapeutycznej, a także gust muzyczny.

D. Gulińska - Grzeluszka zaznacza, że każde zajęcia muzykoterapeutyczne dzieci są oparte na wykorzystaniu podstawowych form działalności muzycznej, a przede wszystkim ruchu przy muzyce, ponieważ zaspokaja on naturalną potrzebę aktywności psychologiczno - ruchowej dziecka. Autorka wskazuje na najczęściej stosowane ćwiczenia o charakterze muzyczno - ruchowym. Są nimi: marsz, biegi, podskoki zgodne z akompaniamentem muzycznym, ćwiczenia inhibicyjno - incytacyjne (czyli pobudzająco - kojące), realizacja ruchowa wartości i tematów rytmicznych, realizacja ruchowa elementów muzyki, improwizacja ruchowa utworów muzycznych, elementy tańców klasycznych, ludowych, towarzyskich, współczesnych^[10].

Warto zaznaczyć, że najłatwiej jest dotrzeć do dziecka za pomocą zabawowych treści muzycznych. Zabawa jest naturalną aktywnością podejmowaną przez dziecko, a wzbogacona o treści muzyczne staje się jeszcze bardziej atrakcyjna i wartościowa dla jego rozwoju. „Bezpośrednie, aktywne przeżycie dynamiki, tempa, rytmu, artykulacji, przebiegu melodii może stać się decydującym czynnikiem rozwoju wrażliwości na zjawiska muzyczne co prowadzi do ukształtowania wrażliwości estetycznej i emocjonalnej”^[11]. Dzięki tej formie zajęć doskonalą się procesy poznawcze (spostrzeganie, myślenie, wyobraźnia), kształtuje się zdolność koncentracji, pamięć muzyczna i motoryczna, rozwijają się procesy hamowania i pobudzania, ważne dla właściwego funkcjonowania młodego człowieka w jego otoczeniu. Przede wszystkim zabawa, ruch wraz z towarzyszącą im muzyką, korzystnie wpływają na prawidłowy rozwój fizyczny dziecka: koordynację ruchów, poprawiają postawę, wprowadzają dyscyplinę wewnętrzną, wyrażającą się gotowością do wykonywania zadań^[12]. W zabawach muzycznych stosowane są nie tylko ćwiczenia ruchowe, ale także można wprowadzić śpiew (zarówno w formie indywidualnej, jak i zbiorowej) oraz grę na różnego rodzaju instrumentach.

---

^[1]     A. Metera, Zastosowanie technik muzykoterapii w procesie edukacji [w:] Terapia sztuką w edukacji, red. nauk. L. Kataryńczuk - Mania, J. Karcz, Zielona Góra 2004, Oficyna Wyd. Uniwersytetu Zielonogórskiego, s. 144.

^[2]    H. Danel - Bobrzyk, Terapeutyczna funkcja sztuki i jej miejsce w kontaktach z dzieckiem [w:] Terapia sztuką w edukacji., dz. cyt., s. 39.

^[3]     J. Gładyszewska - Cylulko, Wykorzystanie technik arteterapeutycznych w pracy z dziećmi nadpobudliwymi psychoruchowo [w:] Muzyka - Edukacja - Terapia., dz. cyt., s. 145.

^[4]    J. Gładyszewska - Cylulko, Wspomaganie rozwoju..., dz. cyt., s. 57.

^[5]     D. Gulińska - Grzeluszka, Muzykoterapia dzieci agresywnych, Łódź 2009, Wyd. Akademii Humanistyczno - Ekonomicznej w Łodzi, s. 73.

^[6]     Por. J. Jankowska, Głębokie oddziaływanie muzyką na osobowość człowieka [w:] Muzyka, światło, ruch..., dz. cyt., s. 65.

^[7]     I. Grochowska, Wychowawczy i ogólnorozwojowy wpływ muzyki na rozwój małego dziecka

[w:] Terapia sztuką w edukacji..., dz. cyt., s. 179.

^[8]    Por. Tamże, s. 178.

^[9]    Por. Tamże.

^[10]   D. Gulińska - Grzeluszka, Muzykoterapia..., dz. cyt., s. 74.

^[11]   B. Dymara, A. Górniok - Naglik, J. Uchyła - Zroski, Dziecko w świecie..., dz. cyt., s. 156.

^[12]   Por. Tamże.