Czasopiśmiennictwo pedagogiczne w latach międzywojennych

W czasie I wojny światowej zrzeszenia nauczycielskie, a nawet jednostki w chęci służenia swą pracą i doświadczeniem tworzącemu się szkolnictwu narodowemu, powołały do życia nowe czasopisma pedagogiczne. Pisma te powstają na obczyźnie na przykład w Wiedniu, a także w kraju. Cały szereg pism kończy swe istnienie, jedne znikają całkowicie inne stapiają się z pokrewnymi i zmieniają dotychczasowe nazwy. [1] W roku 1919 pozostało zaledwie 15 czasopism pedagogicznych, z których trwały byt uzyskały takie jak: Nauczycielka, Nauczyciel Ludowy, Szkoła Polska, Głos Nauczycielski, Nauczanie Matematyki i Fizyki, Polska Macierz Szkolna. 

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości tłumione przez 123 lata niewoli narodowej aspiracje oświatowe społeczeństwa, znalazły szerokie możliwości urzeczywistnienia. Powstaje wiele czasopism pedagogicznych centralnych i terenowych, o profilu ogólnopedagogicznym specjalistycznym oraz przedmiotowometodycznym. Zapotrzebowanie na czasopisma pedagogiczne było ogromne[2]. Już w pierwszych latach Polski niepodległej powstaje kilka nowych tytułów i w roku 1921 ich liczba wynosi 47, w 1928 – 116, w1938 – 143. Tylko około sześćdziesiąt czasopism istniało dłużej niż dziesięć lat, z nich tylko piętnaście ukazywało się przez całe dwudziestolecie. Są w śród nich takie, które swą egzystencję rozpoczęły przed I wojną światową: Szkoła, Muzeum, Miesięcznik Pedagogiczny, Przegląd Pedagogiczny, Przegląd Oświatowy; w czasie wojny: Głos Nauczycielski, Polska Macierz Szkolna i po wojnie Nauczyciel Polski.

Szeroką działalność wydawniczą rozwinął ZNP, jego centralnym organem prasowym był Głos Nauczycielski. Ogółem w różnych okresach ZNP wydawał ponad osiemdziesiąt czasopism regionalnych były to między innymi: Ogniskowiec (Katowice), Nasz Głos (Poznań), Głos Kielecki (Kielce).W 1938 roku ukazywało się nakładem ZNP 38 tytułów a w 1939 roku 33 czasopism pedagogicznych o łącznym nakładzie 500 tys. egzemplarzy[3]. Znacznie mniej wydawnictw posiadały prawicowe organizacje Towarzystwo Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych – 20 oraz Stowarzyszenie Chrześcijańsko-Narodowe Nauczycielstwa Szkół Powszechnych – 9. Do poważniejszych organów prasowych TNSŚiW należały wspomniane Muzeum, i Przegląd Pedagogiczny organami SCH-NNSP były Nauczyciel Polski, Nauczyciel Pomorski, Nauczyciel Warszawski i Siewca. 

Organem Związku Zawodowego Nauczycielstwa Polskich Szkół Średnich było czasopismo Nowe Tory – nawiązujące do tradycji periodyku wydawanego pod tym samym tytułem w latach 1906 – 14. Władze oświatowe wydawały kilka czasopism: Szkoła Powszechna, Oświata i Wychowanie, - poradnik w sprawach wychowania i nauczania oraz Dzienniki Urzędowe MWRiOP i kuratoriów. Oprócz prasy pedagogicznej wychodzącej w języku polskim ukazywało się kilka tytułów mniejszości narodowych, w języku ukraińskim, żydowskim, niemieckim i litewskim. Ze względu na treść dość liczną grupę stanowiły czasopisma ogólnopedagogiczne (39 w roku 1931), do najważniejszych pozycji wśród nich należały Chowanna- poświęcona współczesnym prądom w pedagogice, Kultura i Wychowanie, Przegląd Pedagogiczny, Kwartalnik Pedagogiczny, Oświata i Wychowanie oraz Ruch Pedagogiczny, którego wydawcą był H. Rowid – międzynarodowe Biuro Wychowania w Genewie zakwalifikowało go do najlepszych czasopism.

W okresie międzywojennym występuje dalsza specjalizacja czasopiśmiennictwa pedagogicznego rzutująca korzystnie na jego poziom naukowy. W latach 1919 – 39 czasopisma specjalistycznopedagogiczne stanowiły około 40% całego dorobku[4]. Tworzeniu systemu specjalistycznych czasopism towarzyszyło odchodzenie od wzorów sprzed 39 roku i powoływanie się na czasopiśmiennictwo Związku Radzieckiego. W związku z tym zlikwidowano wiele tytułów, których wydawanie wznowiono po 45 roku. Powoływano natomiast szereg nowych czasopism przede wszystkim Ministerstwa Oświaty[5]. Największą grupę stanowiły czasopisma poświęcone szkole powszechnej -ok. 50 tytułów, szkole średniej – 25 i zawodowej-18. Zakładom kształcenia nauczycieli poświęcone było 7 tytułów, min. Pedagogium krakowskie i toruńskie. 

Nauczyciele szkół specjalnych mieli do dyspozycji 6 czasopism, najważniejszym z nich był organ ZNP Szkoła Specjalna pod redakcją M. Grzegorzewskiej. Bogatym działem czasopiśmiennictwa pedagogicznego mogła się poszczycić oświata pozaszkolna – 47 tytułów. Do znanych wydawnictw należały: Polska Macierz Szkolna, Przewodnik Oświatowy, Oświata Polska, Praca Oświatowa, Polska Oświata Pozaszkolna. Wychodziło 64 tytuły pism przedmiotowych, które objęły swoim zasięgiem 13 przedmiotów ogólnokształcących[6]. Ogółem w całym okresie międzywojennym wychodziło około 400 polskich czasopism pedagogicznych. Były one najbardziej dostępną formą przekazu dla nauczycieli, nawet w najbardziej odległych zakątkach kraju.

---

[1] H. Rowid, Polskie czasopiśmiennictwo pedagogiczne, Ruch Pedagogiczny, 1919, nr 9-10.

[2] F. Filipowicz, cit. op. s.28.

[3] Tamże.

[4] S. Możdżeń, op. cit. s. 20.

[5] T. Tomaszewski, O brakach naszych czasopism pedagogicznych, Nowa Szkoła 1950, nr 1, s. 74.

[6] S. Możdżeń, op. cit. s. 24.