Z. Pietrasiński – Rozwój człowieka dorosłego

I. Szanse i rezerwy rozwoju

1. Wątpliwości i kontrowersje

Rozbieżne opinie i emocje

Według Z. Pietrasińskiego dorosły człowiek to taki, który osiągnął dojrzałość fizyczną oraz pełnoletniość prawną czyli od 18 r.ż. do śmierci. Nie ma wątpliwości co do stopniowego regresu fizycznego ludzi dorosłych. Kontrowersje pojawiają się w odniesieniu do rozwoju psychicznego. Zwolennicy rozwoju w wieku dojrzałym zakładają progresywne zmiany w odniesieniu do takich sfer jak osobowość, wizja świata i losy jednostki. Sceptycy z kolei łączą rozwój ze sprawnością działania i zdolnościami, które z wiekiem bardzo podupadają.

Biologiczny cykl rozwoju i regresu

Tradycyjnie dzieli się życie człowieka na:

§ Okres rozwoju – dzieciństwo i młodość – czas formowania się ciała i psychiki;

§ Okres produktywności – wiek średni – faza ekspansji poprzez pracę i wydawanie potomstwa;

§ Okres uwiądu – starość – czas niszczącego regresu.

Biologowie definiują rozwój fizyczny człowieka jako proces rozrostu, różnicowania się i dojrzewania organizmu, który prowadzi do powstania dorosłej jednostki optymalnie samodzielnej i zdolnej do wydawania potomstwa. Rozwój ten ma charakter etapowy: przechodzi przez kolejne stadia w ściśle określonym, nieodwracalnym porządku.

Osiągnąwszy dorosłość człowiek kończy fazę fizycznego rozwoju i wkracza w okres biologicznego regresu, który kończy się śmiercią. Zgodnie ze stereotypowym podejściem najlepszym okresem życia, fazą pełni sił, wigoru, zdolności do rozrodu jest początek wieku dojrzałego trwający od 18-21 r.ż. do wczesnych lat trzydziestych.

Zauroczenie psychologii modelem biologicznym

Punktem wyjścia dla pierwszych prac dotyczące rozwoju opierały się na osiągnięciach teorii ewolucji. Prace te koncentrowały się na dzieciach i doprowadziły do ugruntowania się w psychologii biologicznego modelu rozwoju, narzucającego badaczom precyzyjne ale zawężone pojmowanie tego procesu. Zgodnie z tym modelem, o rozwoju można mówić jedynie w odniesieniu do takich zmian, które spełniają szczególne warunki. Należą do nich między innymi:
1. Ukierunkowanie zachodzących zmian na pewien z góry wiadomy stan końcowy;

2. Powszechność zmian w danej populacji;

3. Powiązanie zmian z wiekiem;

4. Przewidywalność zmian jako następstwo punktów 1 –3.

Od początku 20 wieku badania psychologiczne dostarczały kolejnych danych świadczących o tym, że rozwój psychiczny trwa nie dłużej niż progresywne przemiany ciała:

Binet – skala służąca określaniu „wieku inteligencji” wskazywała na systematyczny rozwój inteligencji aż do mniej więcej 15 r.ż. Po tym okresie ustalenie związku między przyrostem lat a przyrostem inteligencji okazało się trudne.

Wechsler – Każda zdolność człowieka po początkowym wzroście osiąga maksimum a następnie zaczyna maleć. Wiek osiągnięcia maksimum dla poszczególnych zdolności jest niejednakowy, ale rzadko następuje po trzydziestce, a większości przypadków ma to miejsce w połowie lat dwudziestych. Wskazuje on także, że inteligencja wykazuje większy spadek wraz z wiekiem niż wydolność fizyczna. Wechsler wykazał także, że nie wszystkie zdolności intelektualne maleją wraz z wiekiem w tym samym tempie. Stosunkowo mniejsze pogorszenie wyników następuje w odniesieniu do umiejętności wymagających znajomości i rozumienia wielu słów, natomiast największe pogorszenie następuje w testach zapamiętywania oraz w testach badających sprawność wykonywania operacji arytmetycznych.

Piaget – jego teoria rozwoju poznawczego potwierdzała, że osiągnięcie zdolności do abstrakcyjnego myślenia, stawiania hipotez i poddawania ich próbie, które osiągane jest miedzy 11 a 15 r.ż. jest ostatnim stadium rozwoju myślenia i w późniejszym wieku żadne istotne zmiany już nie następują.

Freud – też wykazał tendencje do zamykania rozwoju psychicznego w ramach pierwszej części ludzkiego życia. Zgodnie z psychoanalizą wszystkie istotne cechy osobowości, a wśród nich schematy reagowania na sytuacje trudne, konfliktowe formują się w dzieciństwie. Osobowość zostaje ukształtowana w pierwszych latach życia i aby zrozumieć reakcje dorosłego, trzeba się zwykle do nich cofnąć.

Koncentracja badań na wstępnej części życia

Powyższe wyniki i teorie wykorzystywane były na poparcie poglądu, że rozwój psychiczny jest wyłącznym przywilejem wstępnej części życia. Znajdowały one jednak przeciwników w badaczach, którzy za najważniejszy przejaw rozwoju indywidualnego i gatunkowego uważają rozwój moralny. Ich teorie były jednak lekceważone przez psychologów akademickich z kilku powodów:

1. fakty potwierdzające dalszy rozwój pochodziły raczej z niesystematycznych obserwacji i zapisów biograficznych Anie z dokładnych i systematycznych badań;

2. fakty te wydawały się łatwo sprowadzalne do zmian czysto ilościowych, co do których można się spierać, czy zasługują na miano rozwoju;

3. Dotyczyły tylko części, nie zaś wszystkich ludzi dorosłych.

Powyższe teorie i badania doprowadziły do ugruntowania się poglądu, że właściwym przedmiotem psychologii rozwojowej są zmiany obserwowane u dzieci i młodzieży.