Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży - wykład 5

CZYNNIKI ROZWOJU

H. D. Smidt (1970) –        analiza kondycjonalna (tj. analiza warunków, w których zachodzi rozwój) i analiza

                                         kauzalna (tj. nacisk na bezpośrednie przyczyny rozwoju; wyznaczniki).

	ZEWNĘTRZNE	WEWNĘTRZNE
WARUNKI	ŚRODOWISKO	ZADATKI ANATOMICZNO – FIZJOLOGICZNE
WYZNACZNIKI	NAUCZANIE I WYCHOWANIE	AKTYWNOŚĆ WŁASNA

ANALIZA KONDYCJONALNA (2)

[warunki zewn.]

ŚRODOWISKOWE UWARUNKOWANIA ROZWOJU

Możliwości wpływu na biologiczne czynniki przez środowisko!

Środowisko - część otoczenia, w której człowiek żyje, która tworzy układ czynników ekologicznych oddziałujących w sposób bezpośredni lub pośredni na jednostkę.

Rodzaje środowisk

WPŁYWY NIEZAMIERZONE  à                                                                              ß  WPŁYWY ZAMIERZONE

NATURALNE	SPOŁECZNE	KULTUROWE
Czynniki, które są w powietrzu, wodzie, glebie	Np. stosunki społ., instytucje; liczba osób, z którymi jednostka wchodzi w kontakt; rola dziecka w grupie; to, co dziecko ogląda w TV	Dobra kultury (materialne i duchowe) - system norm i wartości

                       Typy środowisk mogą oddziaływać w sposób zamierzony lub nie na jednostkę.

Środowiskowe uwarunkowania rozwoju -  3 sposoby ujmowania:

1.       Rolę środowiska w rozwoju można ujmować w kategoriach wpływów wywołujących określone skutki w rozwijającej się jednostce à  jakie środowisko takie dziecko/człowiek

2.       Psychologia ekologiczna wskazuje na potrzebę analizowania zachowań jednostki
w kontekście środowiska ujmowanego systemowo à takie dziecko/człowiek jakie są jego działania w środowisku

3.       Psychologia poznawcza zwraca uwagę na rolę wewn. modeli doświadczenia jednostki
w postrzeganiu środowiska. Ważne nie są same zdarzenia, ale ich interpretacja à takie dziecko/człowiek jaka jego interpretacja środowiska

         1. PIERWSZE PODEJŚCIE - jakie środowisko takie dziecko/człowiek

 Badania prowadzone do lat 60; zestawiano dwa środowiska - rodzinne i instytucjonalne.

Rodzaj kontaktu osoby dorosłej z małym dzieckiem w rodzinie i żłobku

(na podst. badań M. Jacuńskiej - Iwińskiej, 1963)

Kategorie zachowań dorosłego	Rodzina	Żłobek
Zbliżanie się do dziecka [ES1]	9,6	41,8
Kontakt przedmiotowy	11,3	12,3
Relacje zabawowe	14,7	2,8
Reakcje głosowe	57	34,8
Życzliwość i zainteresowanie	7,3	8,3

różnice w środowisku à różnice w zachowaniu dziecka:

Formy aktywności dziecka

Kategorie zachowań dziecka	Rodzina	Żłobek
Aktywność ukierunkowana do przedmiotów / do osób celowa, zamierzona	1/2[ES2]	1/4
Aktywność nieukierunkowana ssanie kciuka, kiwanie się (stereotypowy charakter czynności) Powtarzane zachowania bez celu	1/4	2/3
Aktywność wolicjonalno- emocjonalna ekspresja emocji	¼	1/8

        W aktywności wolicjonalno-emocjonalnej ważny jest nie tylko aspekt ilościowy, ale również jakościowy:

- RADOŚĆ, której przejawem jest śmiech. Śmiech o charakterze społecznym występował przede  wszystkim w rodzinie. W żłobku dzieci częściej się uśmiechały, mniej śmiały.

- KRZYK: W żłobku często głośny krzyk alarmujący. W rodzinie - najpierw postękiwanie, potem krzyk  w przypadku braku reakcji [rodzice reagowali na delikatne zgłoszenia ze strony dziecka; w żłobku – reakcja opiekunów tylko na wyraźne sygnały]

à zaburzenia rozwoju częściej w żłobku!

Rodzaje zaburzeń rozwoju

(na podst. badań M. Przetacznik – Gierowskiej , 1963)

	Dom Małego Dziecka	Żłobek
2 r.ż.	-Opóźnienia w lokomocji -Ubogi zakres doświadczeń                     czuciowo-ruchowych -Skłonność do negatywnych stanów                    emocjonalnych -Bierność	Brak zakłóceń w rozwoju                                                                       umysłowym 1 .Zahamowania emocjonalne     Słaba ekspresja emocjonalna 2 .Bierność     Aktywność pozorna
3 r.ż.	-Opóźnienia w rozwoju mowy (ubogi słownik, agramatyczna, autonomiczna mowa, słabe rozumienie poleceń) -Zaburzenia sfery emocjonalnej (nadpobudliwość, negatywizm, agresja, brak przywiązania emocjonalnego)	-Niskie osiągnięcia w rozwoju mowy -Dłużej utrzymuje się manipulacja pierwotna i synkretyzm spostrzegania -Lepsza samoobsługa J

Dom Małego Dziecka - więcej sfer zaburzonych, bardziej rozległe zaburzenia!

Zaburzenia rozwojowe zależą od środowiska instytucjonalnego; zaburzenia pogłębiają się w czasie (gdy np. dziecko jest w Domu Małego Dziecka)

               

        2. DRUGIE PODEJŚCIE - takie dziecko/człowiek jakie są jego działania w środowisku

        Badania - Barker i Wright, 1965

Paradygmat psychologii ekologicznej

Jednostka żyje w środowisku i jednocześnie stanowi środowisko dla innych.

Zachowanie jednostki jest wynikiem powiązań cech wewnętrznych i środowiska.

Rozpatruje się zachowania molarne, które mają znaczenie dla jednostki w jej naturalnym środowisku.

Środowisko ujmowane jest systemowo, a nie jako zestaw pojedynczych bodźców.

Zachowanie jednostki zależy w dużym stopniu od miejsca, w którym się znajduje. Wzory zachowań są typowe dla ośrodków aktywności.

Zachowanie jednostki należy ujmować w systemie powiązań jednostka x środowisko.

Psychologia ewolucyjna zajmuje się nie tylko jawnymi zachowaniami jednostki, ale i jej subiektywnym odbiorem środowiska (obrazem  środowiska).

Interwencja psychologiczna skierowana jest także nie na jednostkę, ale na cały system relacji, w których jednostka funkcjonuje.

Składniki ośrodka aktywności

(Barker, Wright)

Ludzie	Element konieczny;  liczba osób, [ES3] hierarchia, satysfakcja dla członków
Zachowania	Według ustalonego wzorca (ustalonego społecznie)
Przedmioty	Tendencja do stabilizacji kształtu i układu [ES4]

 

à koncepcja Bronfenbrennera (psycholog ekologiczny):

1. W centrum środowiska rozwijająca się jednostka

2. Mikrosystem: najbliższa rodzina, szkoła, przedszkole, okolica, plac zabaw à jednostka w nich bezpośrednio działa. W każdym mikrosystemie: określone role społeczne, wzory aktywności, relacje

3. Mezosystem - relacje między mikrosystemami (system mikrosystemów)

4. Egzosystem - przyjaciele i sąsiedzi, dalsza rodzina, instytucje (miejsce pracy rodziców, przychodnia lekarska); nie oddziałuje bezpośrednio na dziecko – oddziałuje poprzez mikrosystem (np. matka dowiaduje się od lekarza, jakie tabletki podawać dziecku)

5. Makrosystem - zwyczaje, wartości, prawa; nie oddziałuje bezpośrednio na dziecko – tylko poprzez rodziców

ŚRODOWISKO RODZINNE

– jest to złożony system bodźców fizycznych (przedmioty), społecznych (osoby wchodzące w interakcje) oraz kulturowych (normy, wartości, tradycje).

Rodzina oddziałuje na jednostkę w sposób trwały i silny przez blisko 20 lat.

Rodzina jest całością, a nie sumą elementów.

Rodzina jest środowiskiem dynamicznym i zmiennym (np. zmiany naturalne; zmiany nietypowe – śmierć, rozwód, choroba).

Rodzina wchodzi w relacje z innymi mikrosystemami oraz podlega wpływom innych subsystemów (egzosystem, makrosystem).

Rodzina w relacjach z innymi systemami:

1.       rodziny o granicach sztywnych i zamkniętych (izolujące się od innych systemów) L

                     - wyodrębnia się

                     - niepodatna na wpływy

2.       rodziny o granicach przepuszczalnych (poddawanie się wpływom otoczenia) L

                     - brak własnej tożsamości

3.       rodziny o granicach półprzepuszczalnych J

                                      - zachowanie tożsamości rodziny przy jednoczesnym stwarzaniu możliwości

                                            wymiany z otoczeniem

 

Wymiary funkcjonowania rodziny

spójność – więzi emocjonalne między członkami rodziny oraz stopień autonomiczności jej członków

adaptacyjność  –   zdolność do zmiany struktury ról, reguł

komunikacja – warunkuje właściwe funkcjonowanie rodziny

      Koncepcja związku sposobu wychowania w rodzinie, rodzaju języka i sposobu komunikowania się z kariera szkolną ucznia

(Badania B. Bersteina)

Rodziny pozycyjne (rekrutują się z working class)	Rodziny osobowe (rekrutują się z middle class)
- dozwolone są ……….. - rodzice wykonują nieskomplikowane prace, nie pełnią funkcji kierowniczych - stosują niestabilny system nagród i kar; używają nakazów i zakazów do kontroli zachowania (imperatywny typ kontroli) - w małym stopniu organizują proces wychowania	- wyznaczanie ról i zadań zależy do właściwości danej osoby - rodzice stosują stały typ kontroli à kontrola apelatywna (~wyjaśnianie) - rodzice świadomie organizują proces wychowania
Język publiczny	Język formalny
- używanie dużej ilości środków niewerbalnych (gesty, miny, intonacja) w komunikowaniu się; zastępują środki językowe - mówienie o przedmiotach i zdarzeniach konkretnych; brak problematyzacji wypowiedzi; brak sądów ogólnych - brak wyjaśniania zdarzeń; podawania przyczyn i uzasadnień - brak poruszania problemów natury moralnej; brak zaznaczania ocen - proste, krótkie wypowiedzi; uboga składnia; niewielka liczba przymiotników i przysłówków - używanie słów w znaczeniach indywidualnych à brak umiejętności komunikowania się z nauczycielami à utrudnienia w nauce szkolnej à kłopoty w karierze życiowej ZAMKNIĘTY SYSTEM KOMUNIKACYJNY	- gesty pełnią rolę środków uzupełniających wypowiedzi językowe - mówi się o osobach - wiele wypowiedzi o charakterze ogólnym; problematyzacja wypowiedzi; opinie są uzasadniane - bogata składnia, dużo przymiotników i przysłówków; używanie słów w znaczeniach ustalonych społecznie OTWARTY SYSTEM KOMUNIKACYJNY

              

3.TRZECIE  PODEJŚCIE  -  takie dziecko/człowiek jaka jego interpretacja środowiska                                     

Ujmowanie roli środowiska w psychologii poznawczej

W toku rozwoju tworzą się zbiory przypuszczeń i oczekiwań, które układają się w zorganizowane modele (zaznaczają się już w okresie prenatalnym).

Wiele modeli kształtuje się w okresie dzieciństwa.

Modele wewn. mają znaczenie dla tworzenia się obrazu rzeczywistości i obrazu samego siebie.

Modele wewn. zapewniają ciągłość zachowań. Nie są niezmienne i podlegają modyfikacji.

ŚRODOWISKO KULTUROWE

Kultura – całokształt zachowań i wytworów o charakterze techniczno-użytkowym (kultura materialna) oraz zachowań i wytworów symbolicznych, nastawionych na interpretację świata i przeżywanie  wartości (kultura duchowa, symboliczna).

Kultura symboliczna spełnia funkcje kodowania, przechowywania i przekazywania ludzkich doświadczeń; dostarcza wzorów porządkowania wartości.

Kultura stanowi ważny komponent środowiska - tworzy specyficzne ludzki świat (biologiczne przygotowanie do życia w kulturze) à „ryba w wodzie, człowiek w kulturze” J (Tomasello)

Na rolę środowiska kulturowego w rozwoju zwrócili uwagę E. Durkheim, L. Levy-Bruhl, L.S. Wygotski, M. Tomasello.

Durkheim:

      -> procesy psychologiczne mają źródło w doświadczeniu historycznym społeczeństwa, a nie w cechach ludzkiego umysłu

      -> świadomość jednostkowa jest kształtowana przez formę i treść świadomości zbiorowej

Wygotski:

    -> rola symboli i znaków upośredniających procesy psychologiczne

   -> symbole i znaki = wynik rozwoju kulturowego, interakcji społ.; zmieniają się w toku rozwoju, powstają nowe  

                    => a to oznacza, że zmieniają się procesy psychologiczne

            -> !! Środowisko kulturowe jest nie tylko kontekstem, ale wyznacznikiem rozwoju

               

Zdolność do tworzenia symboli i symbolicznej transformacji dośw. traktowane są jako specyficzne właściwości ludzkiego umysłu (Cassirer, Dewey, Piaget) i stanowią ważny obszar ludzkiej aktywności. Zdolności te rozwijają się w ortogenezie.

               [„Człowiek funkcjonuje w świecie symboli i znaków, a nie w świecie przedmiotów”]

                Nośnikami specyficznych ludzkich cech i zdolności są:

è narzędzia – prowadzą do zdobywania wiedzy o właściwościach przedmiotów i o sobie samym  (kształtowanie struktury własnej osoby; bo ten, kto używa narzędzi jest sprawcą)

è systemy symboliczne – każda jednostka ludzka wdrażana jest w systemy symboliczne i uczona jest zachowań swoistych dla kultury

wiedza jest wielokrotnie transformowana -> ciągła redeskrypcja! reprezentacji

                Tory wchodzenia jednostki w kulturę:

1.       opanowanie posługiwania się narzędziami (poznanie FUNKCJI i struktury przedmiotów oraz własnych cech jako sprawcy)

np.: dziecko wie, ze but jest na nogę (funkcja), ale zakłada na odwrót (bo struktura jest poznawana później)

2.       opanowanie systemów znaków i symboli kulturowych (~opanowanie funkcji symbolicznej -> może się kształtować jedynie w warunkach oddziaływań społeczno-kulturowych)

BADANIA:  

Aleksander Łuria – badania nad grupami Kirgizów i Uzbeków (ludy żyjące w warunkach tradycyjnych).

Nie byli oni w stanie rozwiązać abstrakcyjnych problemów, ale radzili sobie w problemach konkretnych.

Po procesie uczenia języka pisanego, byli w stanie rozwiązać zadania na wyższym poziomie.

Opanowanie systemów języka prowadzi do zmian w procesach psychicznych!

! Bruner – inteligencja polega w znacznym stopniu na internalizacji narzędzi przekazywanych przez kulturę.

                Rola kultury w rozwoju:

                - źródło doświadczeń -> przekazuje (np.: teksty pisane) i generuje (to, co uzyskujemy jest podst. do        wytwarzania przez nas nowych doświadczeń) doświadczenie

- dostarcza narzędzi do opracowywania doświadczenia indywidualnego (np.: opanowanie języka: język = narzędzie do opracowywania doświadczeń)

Tomasello – autor teorii podwójnego dziedziczenia: biologiczna i kulturowa linia rozwoju

Kulturowa linia rozwoju

è socjogeneza – przejmowanie wypracowanych społecznie zachowań

       [„robię to, co mi pokazali” J]

è uczenie się kulturowe (interioryzacja = przejęcie jako własne, społecznie wypracowanych sposobów działania, które prowadzi do:

                - zachowań konwencjonalnych

               - ich przekształcania = zachowania twórcze)

       [robię to, bo uważam że tak należy]

opanowujemy zachowanie konwencjonalne, ale to co zostało do tej pory wykształcone jest podstawą do przekształceń (redyskrypcja!) -> zachowania twórcze

---

 [ES1]

podchodzenie, patrzenie czy wszystko ok, odchodzenie

 [ES2]

Aktywność ukierunkowana dominuje więc w rodzinie, czemu sprzyjają zabawy i mówienie do dziecka.

 [ES3]Im więcej osób, tym później jednostka jest dopuszczana do określonej aktywności, wydłuża się okres empatii.

Mało osób – dzieci są wcześniej wprowadzane do ośrodka.

 [ES4]

Klasa szkolna = te same przedmioty, tablica, ławki itd.