Nauka czytania i pisania w „Programie wychowania w przedszkolu”

Nauka czytania i pisania na poziomie wychowania przedszkolnego jest procesem długotrwałym. Polega na przyswajaniu przez dzieci, elementarnych wiadomości i umiejętności, które leżą u podstaw nauki czytania i pisania. Podstawą tego jest kształtowanie wewnętrznej motywacji dziecka, rozwijanie jego zainteresowań słowem drukowanym w związku z jego ogólnym rozwojem – umysłowym, fizycznym,  emocjonalno – społecznym.

Analizując „Program wychowania w przedszkolu” – treści dotyczące nauki czytania i pisania, znajdujemy wyraźnie sprecyzowane u 6-latków, w zadaniach dotyczących wychowania umysłowego. Obejmują one: wyrabianie gotowości do czytania i przygotowanie do nauki pisania.

Wyrabianie gotowości do czytania zawiera następujące treści programowe:

„ - wyrabianie słuchu przez dostrzeganie, rozpoznawanie i różnicowanie dźwięków z otoczenia (np. barwy głosu, instrumentu);

-          poprawne wymawianie wszystkich głosek i grup spółgłoskowych,

-          doskonalenie umiejętności wyrazistego mówienia (regulowanie oddechu, odpowiednie stosowanie pauz, wybrzmiewanie wszystkich głosek wyrazu, itp.),

-          wyróżnianie, rozpoznawanie i powtarzanie głosek;

-          analiza i synteza dźwiękowa (głoskowanie) wyrazów o prostej budowie fonetycznej zgodnej z zapisem, wyodrębnianie wybranych głosek w nagłosie, wygłosie i  w środku wyrazu, ich przeliczanie i określanie kolejności;

-          rozwijanie spostrzegawczości wzrokowej;

-          zaznajamianie z istotą symbolu graficznego (np. umowne oznaczanie pogody za pomocą symbolicznych obrazków, wykorzystywanie znaczków rozpoznawczych, znaków informacyjnych w grach terenowych);

-          wprowadzenie zapisu graficznego wybranych treści znajdujących zastosowanie w działalności dzieci (w formie napisów wykonanych małymi i wielkimi literami drukowanymi);

-          kształtowanie motywacji do samodzielnego czytania;

-          analiza i synteza słuchowo – wzrokowa znanych wyrazów o prostej budowie fonetycznej zgodnej z zapisem, kojarzenie głosek z odpowiednimi literami;

-          tworzenie (za pomocą alfabetu ruchowego, klocków literowych, stempli, itp.) i odczytywanie odpowiednio dobranych wyrazów z wprowadzeniem liter drukowanych małych i wielkich: a, b, c, d, e, f, g, h, i, k, l, ł, m, n, o, p, r, s, t, u, w, y, z;

-          przyporządkowywanie napisów do odpowiednich ilustracji przedmiotów i własnych rysunków (w formie podpisu);

-          układanie (za pomocą rozsypanki wyrazowej) i odczytywanie równoważników i krótkich zdań;

-          czytanie krótkich tekstów w powiązaniu z oglądanie odpowiednich ilustracji (korzystanie z Wyprawki dla sześciolatka, z książeczek obrazkowych i pisemek dziecięcych).

Wprowadzenie pozostałych liter np. „j” na początku wyrazu następuje w zależności od potrzeby sytuacyjnej oraz od umiejętności i indywidualnych zainteresowań dzieci.

Przygotowanie do nauki pisania.

Stwarzanie warunków do swobodnej działalności artystyczno – konstrukcyjnej oraz organizowanie zabaw, gier i zajęć polegających na wykonywaniu różnych zadań:

-                doskonalenie sprawności manualnych w trakcie montowania, modelowania, wydzierania, wycinania, itp.;

-                wywoływanie swobodnych, ciągłych ruchów ręki z wprowadzeniem zmiany kierunku (np. prowadzenie linii łączących poszczególne punkty);

-                przetwarzanie obrazu ruchowego na obraz graficzny (np. zakreślonego w powietrzu koła, zygzaka, itp.) i  odwrotnie;

-                odtwarzanie i odwzorowywanie różnych form, kształtów i układów w trakcie układania (np. z elementów mozaiki geometrycznej), lepienia czy konstruowania;

-                wykonywanie elementów lireropodobnych na kartce blokowej oraz na stronie zeszytu (w drugim półroczu);

W przypadku  zaobserwowania samodzielnych prób pisania, podejmowanych przez poszczególnych wychowanków, nauczycielka podtrzymuje to zainteresowanie, dostarczając odpowiednich wzorów” („Program wychowania w przedszkolu” 1992, s. 52 – 54).

M. Burtowy w książce A. Brzezińskiej „Czytanie i pisanie – nowy język dziecka” poddaje słusznej krytyce sformułowanie treści przewidzianych w programie, dotyczących kształtowania motywacji do samodzielnego czytania, pytając dlaczego to hasło programowe zostało zaakcentowane dopiero u dzieci 6-letnich. „W przedszkolu już dzieci trzyletnie objęte są szeroko rozumianym przygotowaniem do nauki czytania i pisania. Odbywa się to w trakcie gier i zabaw kształtujących poprawność fonetyczną, gramatyczną, kontaktów z książką, itp” (D. Kowalczyk, L. Weselińska 1994, s. 413). Autorki, podobnie jak M. Burtowy są zdania, że: „kształtowanie motywacji do samodzielnego czytania jest procesem długotrwałym, którego realizację zaczynamy w momencie zetknięcia się dziecka z książką, co ma miejsce w przedszkolu w grupie 3-latków, a nie dopiero wówczas, gdy wprowadzono litery, byłoby to stanowczo za późno”. (W: A. Brzezińska 1987, s. 62).

Zwraca też uwagę, że dopiero w treściach programowych dla dzieci najstarszych zaakcentowany jest fakt zaznajomienia dziecka z istotą symbolu graficznego. Słusznie moim zdaniem stwierdziła, że „zachodzi pytanie, czy dotychczasowe (w młodszych grupach wiekowych) stosowanie umownych oznaczeń pogody za pomocą symbolicznych obrazków, stosowanie umownych znaczków rozpoznawczych, nie stanowiło dla dziecka wprowadzenia w istotę symbolu graficznego ? Posługiwanie się na co dzień symbolem zmusza nauczyciela do natychmiastowego wytłumaczenia jego istoty, w przeciwnym razie będzie pzez dziecko używany mechanicznie. Wprowadzenie litery powinno być dla dziecka tylko jednym z licznych przykładów znaku graficznego” (A. Brzezińska 1987, s. 63).

Analizując treści dotyczące hasła – „Przygotowanie do nauki pisania” M. Burtowy zwraca uwagę na sformułowanie typu: „prowadzenie zajęć i zabaw ruchowych, mających na celu ułatwienie dziecku poznania schematu ciała i kierunku”, „stwarzanie warunków do swobodnej działalności artystyczno – konstrukcyjnej oraz organizowanie zabaw, gier, zajęć polegających na wykonywaniu różnych zadań ( z zakresu przygotowania do nauki pisania)”. Słusznie podkreśliła, że: „Autorzy programu zwracają w ten sposób uwagę na formę pracy z dzieckiem w zakresie przygotowania do nauki pisania, a więc poruszają problemy metodyczne. Dopiero w następnej kolejności formułują kilka zdań odnoszących się do rozwijania sprawności manualnych, swobodnych ruchów ręki, przetwarzania obrazu ruchowego na obraz graficzny, odtwarzania i odwzorowywania różnych form, kształtów, tworzenia elementów literopodobnych. Traktują w ten sposób przygotowanie do nauki pisania jako zabieg czysto techniczny, odnoszący się do rozwijania sprawności manualnych” (A. Brzezińska 1987, s. 63).

Osiągnięty poziom umiejętności, sprawności i wiadomości, który osiąga dziecko przedszkolne w zakresie nauki czytania i pisania „jest efektem nie tylko rocznego oddziaływania, ale wynikiem przygotowania, które rozpoczyna się w przedszkolu już w grupie 3-latków i kontynuowane na coraz wyższym poziomie wprowadzając i poszerzając doświadczenia dziecka.

Chociaż treści programowe dotyczące nauki czytania i pisania wyraźnie sprecyzowane są w grupie dzieci 6-letnich, to trzeba podkreślić, że są one „efektem końcowym” treści nauczania realizowanych w grupach 3-4-5 - latków.

„W Programie wychowania w przedszkolu w omawianym zakresie występują m.in. treści kształcenia motorycznego, ćwiczenia słuchu fonematycznego, rozwijanie języka, zainteresowań dzieci znakami pisanymi (jako stadium wyjściowe do czytania globalnego), poznawanie liter, czytanie wyrazów i krótkich tekstów” (H. Kostyszyn, J. Lubowiecka 1998, s. 323 – 324).

Mając na uwadze rozwijanie zainteresowań słowem drukowanym w zwiazku z ogólnym rozwojem umysłowym, fizycznym, emocjonalno – społecznym, trzeba podkreślić, że istotą całej działalności edukacyjnej opartej na realizacji programu jest przecież rozbudzenie motywacji do nauki czytania i pisania jako nowego źródła wiedzy.