Z. Pietrasiński – Rozwój człowieka dorosłego

I. Szanse i rezerwy rozwoju

1. Wątpliwości i kontrowersje

Rozbieżne opinie i emocje

Według Z. Pietrasińskiego dorosły człowiek to taki, który osiągnął dojrzałość fizyczną oraz pełnoletniość prawną czyli od 18 r.ż. do śmierci. Nie ma wątpliwości co do stopniowego regresu fizycznego ludzi dorosłych. Kontrowersje pojawiają się w odniesieniu do rozwoju psychicznego. Zwolennicy rozwoju w wieku dojrzałym zakładają progresywne zmiany w odniesieniu do takich sfer jak osobowość, wizja świata i losy jednostki. Sceptycy z kolei łączą rozwój ze sprawnością działania i zdolnościami, które z wiekiem bardzo podupadają.

Biologiczny cykl rozwoju i regresu

Tradycyjnie dzieli się życie człowieka na:

§ Okres rozwoju – dzieciństwo i młodość – czas formowania się ciała i psychiki;

§ Okres produktywności – wiek średni – faza ekspansji poprzez pracę i wydawanie potomstwa;

§ Okres uwiądu – starość – czas niszczącego regresu.

Biologowie definiują rozwój fizyczny człowieka jako proces rozrostu, różnicowania się i dojrzewania organizmu, który prowadzi do powstania dorosłej jednostki optymalnie samodzielnej i zdolnej do wydawania potomstwa. Rozwój ten ma charakter etapowy: przechodzi przez kolejne stadia w ściśle określonym, nieodwracalnym porządku.

Osiągnąwszy dorosłość człowiek kończy fazę fizycznego rozwoju i wkracza w okres biologicznego regresu, który kończy się śmiercią. Zgodnie ze stereotypowym podejściem najlepszym okresem życia, fazą pełni sił, wigoru, zdolności do rozrodu jest początek wieku dojrzałego trwający od 18-21 r.ż. do wczesnych lat trzydziestych.

Zauroczenie psychologii modelem biologicznym

Punktem wyjścia dla pierwszych prac dotyczące rozwoju opierały się na osiągnięciach teorii ewolucji. Prace te koncentrowały się na dzieciach i doprowadziły do ugruntowania się w psychologii biologicznego modelu rozwoju, narzucającego badaczom precyzyjne ale zawężone pojmowanie tego procesu. Zgodnie z tym modelem, o rozwoju można mówić jedynie w odniesieniu do takich zmian, które spełniają szczególne warunki. Należą do nich między innymi:
1. Ukierunkowanie zachodzących zmian na pewien z góry wiadomy stan końcowy;

2. Powszechność zmian w danej populacji;

3. Powiązanie zmian z wiekiem;

4. Przewidywalność zmian jako następstwo punktów 1 –3.

Od początku 20 wieku badania psychologiczne dostarczały kolejnych danych świadczących o tym, że rozwój psychiczny trwa nie dłużej niż progresywne przemiany ciała:

Binet – skala służąca określaniu „wieku inteligencji” wskazywała na systematyczny rozwój inteligencji aż do mniej więcej 15 r.ż. Po tym okresie ustalenie związku między przyrostem lat a przyrostem inteligencji okazało się trudne.

Wechsler – Każda zdolność człowieka po początkowym wzroście osiąga maksimum a następnie zaczyna maleć. Wiek osiągnięcia maksimum dla poszczególnych zdolności jest niejednakowy, ale rzadko następuje po trzydziestce, a większości przypadków ma to miejsce w połowie lat dwudziestych. Wskazuje on także, że inteligencja wykazuje większy spadek wraz z wiekiem niż wydolność fizyczna. Wechsler wykazał także, że nie wszystkie zdolności intelektualne maleją wraz z wiekiem w tym samym tempie. Stosunkowo mniejsze pogorszenie wyników następuje w odniesieniu do umiejętności wymagających znajomości i rozumienia wielu słów, natomiast największe pogorszenie następuje w testach zapamiętywania oraz w testach badających sprawność wykonywania operacji arytmetycznych.

Piaget – jego teoria rozwoju poznawczego potwierdzała, że osiągnięcie zdolności do abstrakcyjnego myślenia, stawiania hipotez i poddawania ich próbie, które osiągane jest miedzy 11 a 15 r.ż. jest ostatnim stadium rozwoju myślenia i w późniejszym wieku żadne istotne zmiany już nie następują.

Freud – też wykazał tendencje do zamykania rozwoju psychicznego w ramach pierwszej części ludzkiego życia. Zgodnie z psychoanalizą wszystkie istotne cechy osobowości, a wśród nich schematy reagowania na sytuacje trudne, konfliktowe formują się w dzieciństwie. Osobowość zostaje ukształtowana w pierwszych latach życia i aby zrozumieć reakcje dorosłego, trzeba się zwykle do nich cofnąć.

Koncentracja badań na wstępnej części życia

Powyższe wyniki i teorie wykorzystywane były na poparcie poglądu, że rozwój psychiczny jest wyłącznym przywilejem wstępnej części życia. Znajdowały one jednak przeciwników w badaczach, którzy za najważniejszy przejaw rozwoju indywidualnego i gatunkowego uważają rozwój moralny. Ich teorie były jednak lekceważone przez psychologów akademickich z kilku powodów:

1. fakty potwierdzające dalszy rozwój pochodziły raczej z niesystematycznych obserwacji i zapisów biograficznych Anie z dokładnych i systematycznych badań;

2. fakty te wydawały się łatwo sprowadzalne do zmian czysto ilościowych, co do których można się spierać, czy zasługują na miano rozwoju;

3. Dotyczyły tylko części, nie zaś wszystkich ludzi dorosłych.

Powyższe teorie i badania doprowadziły do ugruntowania się poglądu, że właściwym przedmiotem psychologii rozwojowej są zmiany obserwowane u dzieci i młodzieży.

Pietrasiński Rozdział 4 „Pełny cykl życia jednostki”

 CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

• Określenie „droga życia” jest metaforą: oznacza ona biografię jednostki w rozumieniu procesualnym, jako ciąg rzeczywistej aktywności od urodzenia do śmierci. Werbalny opis tego ciągu w postaci historii życia nosi miano biografii w znaczeniu opisowym.
• Przebieg drogi życiowej ma pewne cechy wspólne wszystkim ludziom, cechy wspólne określonym grupom oraz cechy unikalne, właściwe tylko danemu indywiduum.
• Główne okresy przemian ludzkiego ciała

I.      Okres rozwoju progresywnego trwa od urodzenia do 20 – 25 roku życia. W okresie tym organizm dziecka osiąga stopniowo postać w pełni rozwiniętego fizycznie człowieka dorosłego. Granicę tego procesu wyznacza ustanie procesów rozrostu.

II.      Okres względnej stabilizacji i pełni życia, zawierający się między 20 – 25 a 50 – 60 rokiem życia, w którym występują wprawdzie zmiany regresywne, lecz procesy anaboliczne i kataboliczne pozostają w stanie względnej równowagi.

III.      Okres starości, dzielony na różne podokresy przez poszczególnych autorów. Np.: Woliński uważa wiek 50 – 60 lat do 70 za fazę przedstarczą. Starość charakteryzuje się postępującą przewagą katabolizmu nad anabolizmem, prowadząca do regresu ważnych życiowo tkanek i spadku zdolności adaptacyjnej, co zwiększa podatność na choroby, prowadzi do uwiądu starczego i zgonu

Przedstawione wyżej cechy drogi życiowej: jej biologiczny początek i koniec  oraz kolejne następstwo cyklu rozwoju progresywnego stabilizacji i starości są wspólne dla człowieka i wszystkich ssaków.

KOLEJNE OKRESY PRZEMIAN

• Levinson dzieli życie na 4 wielki ery

                                I.      Dzieciństwo

                             II.      Wczesna dorosłość

                          III.      Wiek średni

                          IV.      Późna dorosłość

      (Rys. 14 str. 57)

Ery te tworzą „makrostrukturę” pełnego cyklu życiowego, w ramach, której istnieją mniejsze podokresy.

O żadnej epoce życia nie należy mówić zdaniem Levinsona, jako o lepszej lub wyższej od innych, Gdyż każda z nich gra istotną rolę w cyklu życia.

Każda era trwa mniej więcej 25 lat.

„Przemieszczenia” między erami – to łączące je okresy rozwoju, w których jedna era dobiega końca i zaczyna się następna. Trwają ok. 4 – 5 lat

Główne różnice pomiędzy kolejnymi erami życia polegają na tym, iż w każdej z nich struktura życia jednostki jest inna. Struktura życia to podstawowy w danym czasie wzorzec aktywności człowieka i jego powiązań z otoczeniem. Aktualną strukturę życia charakteryzuje kompleks najważniejszych w danym czasie związków jednostki ze światem i potencjałem rozwojowym własnej osoby, wyrażający się w dominacji pewnych ról społecznych, wartości, celów i postaw oraz potrzeb osobistych. Struktura życia obejmuje osobowość wraz z jej aktywnością i siecią kontaktów z ludźmi, instytucjami, środowiskiem fizycznym, wartościami.

Każdorazowe wkroczenie w nową erę jest według Levinson decydującym okresem zwrotnym w cyklu życiowym jednostki. Zostaje w nim zapoczątkowana nowa struktura, która następnie będzie rozbudowywana i umacniana, by z czasem ulec nowym modyfikacją, a w erze następnej radykalnemu przekształceniu w inną.

Zmiany zachodzą nie tylko na granicach er, lecz także w ich obrębie. Po okresu względnie trwałej struktury (ok. 6 – 8 lat), następuje okres przejściowy, w którym dotychczasowa struktura podlega mniejszym lub większym zmianą.

ZRÓŻNICOWANIE ZACHOWAŃ< DRÓG ŻYCIA I ROZWOJU

• Zróżnicowanie międzyosobnicze jednostek rośnie z wiekiem
• Ch. Buchler metoda biogramów (rys. 15) – technika opisu drogi życiowej człowieka w sposób statyczny. Polega ona na wykreśleniu diagramu przedstawiającego

a)      Krzywą rozwoju i regresu fizycznego

b)      Podejmowania i porzucania przez jednostkę poszczególnych ról psychospołecznych.

c)      Oznaczaniu punktami zdarzeń szczególnie istotnych.

• W. M. Runyan – fazowo-stanowa technika opisu ważnych aspektów biegu życia. Zakłada ona, że w danej fazie życia jednostki jej wykształcenie, rodzaj pracy itd. Może przyjmować jeden z wyróżnionych. Metoda ta pozwala przewidywać prawdopodobieństwo zmiany stanu w fazie następnej w zależności od jednej lub wielu faz poprzednich.

POSTRZEGANIE CAŁOŚCI ŻYCIA Z PERSPEKTYWY HISTORII I UWARUNKOWAŃ WŁASNEGO ROZWOJU

• Do podziałów życia na fazy autor proponuje dodać podział całej drogi na dwa podstawowe okresy, uwzględniające ewolucję jednostki jako podmiotu rozwoju:

                   I. Okres przedrefleksyjny  - jest koniecznością. Obejmuje zwykle cała fazę dzieciństwa (pierwsze 12 lat życia) i początek następującej po niej młodości. Jest to okres formowania się osobowości  pod wpływem oddziaływań zewnętrznych. Dziecko uczestniczy w tym procesie aktywnie, lecz bez wglądu w prawa procesu. Którego przebieg modyfikuje, i bez zdolności przewidywania odległych konsekwencji swych poważających się refleksji

                             II. Okres refleksyjny – jest nie zawsze wykorzystaną szansą na stały rozwój, pozwalający jednostce oceniać i formować otoczenie oraz siebie z wykorzystaniem głębokiej wiedzy i mądrości.

• R. J. Havighurst i H. Tab – typy osobowości młodzieńczej:

Ø  Wolicjonalna dobrze przystosowana

Ø  Konformistyczna

Ø  Submisyjna

Ø  Buntownicza

Ø  Nieprzystosowana

• Pomocne w dalszym rozwoju osobistym samopoznanie wymaga odpowiedzi na następujące pytania:

1)      Jakie jest moje otoczenie formujące?

2)      Jaki ja sam jestem?

3)      Dlaczego jestem, jaki jestem?

4)      Jakie warianty dalszego życia i rozwoju stoją przede mną otworem poza wariantem, który narzuca mi moja wyniesiona z dzieciństwa osobowość i aktualne otoczenie?

Odpowiedz na pytanie 1 i 3 jest kluczem do pozostałych

Jednostka wkraczająca w fazę refleksyjną życia rzadko jest w stanie odpowiedzieć na pytanie 3 w sposób zadawalający.

Interpretacja średniego poziomu pojęć ekologicznych u dziecka 6-letniego

 Tabela 1. Wyniki badań

	Poziom średni 38 – 55 pkt
Grupa 0A	12
Grupa 0B	4
Razem	16

Ilość punktów uzyskana przez dzieci z grupy „0A” za poszczególne pytania testu

Tabela 2. Wyniki badań c.d.

Imię dziecka	Ilość punktów uzyskana w poszczególnych kategoriach					suma
	zwierzęta	rośliny	ptaki	zjawiska przyrodnicze	ochrona przyrody
1.     Arek Ch. 2.     Piotr Ch. 3.     Patryk G. 4.     Sebastian G. 5.     Sylwia I. 6.     Kosma K. 7.     Oliwia K. 8.     Elżbieta K. 9.     Kamil L. 10. Paweł L. 11. Daniel Ł. 12. Krystian M. 13. Piotr P. 14. Łukasz P. 15. Barbara P. 16. Damian P. 17. Wiktor S. 18. Ada S. 19. Alicja S. 20. Natalia S. 21. Michał T. 22. Monika T. 23. Kuba W. 24. Adrian P. 25. Wojciech K.	11 11 7 9 11 11 8 11 11 7 10 9 8 11 7 10 10 10 11 10 11 9 8 10 11	13 13 10 10 13 13 9 13 13 8 10 8 9 13 7 12 10 12 13 10 13 12 9 10 13	18 18 9 15 18 18 14 18 18 9 14 15 14 18 8 16 16 15 18 16 18 14 12 15 18	12 12 10 10 12 12 9 12 12 8 10 8 8 12 7 10 10 11 12 10 12 10 10 10 12	10 10 9 8 10 10 7 10 10 6 7 7 7 10 8 8 8 9 10 9 10 7 6 9 10	64 64 45 53 64 64 47 64 64 38 51 47 46 64 37 56 54 57 64 55 64 52 45 54 64

Źródło – badania własne

Ilość punktów uzyskana przez dzieci z grupy „0B” za poszczególne pytania testu

Tabela 3.

Imię dziecka	Ilość punktów uzyskana w poszczególnych kategoriach					suma
	zwierzęta	rośliny	ptaki	zjawiska przyrodnicze	ochrona przyrody
1.     Weronika A. 2.     Ola G. 3.     Magda G. 4.     Wiktor H. 5.     Magda J. 6.     Szymon K. 7.     Artur K. 8.     Kinga K. 9.     Anna K. 10. Alan K. 11. Ola L. 12. Filip L. 13. Oliwia M. 14. Andrzej T. 15. Maciej P. 16. Paweł R. 17. Daniel R. 18. Dominika S. 19. Patryk S. 20. Agnieszka Z. 21. Szymon H. 22. Darek P. 23. Damian W. 24. Michał R. 25. Daniel K.	10 11 10 9 7 11 10 10 7 10 10 11 10 10 11 11 7 10 11 10 10 11 9 8 10	10 13 10 10 8 12 12 9 8 9 10 13 11 10 10 12 8 12 12 10 12 13 12 13 15	18 18 18 18 9 18 17 17 9 17 18 18 17 17 17 18 9 17 18 18 15 17 15 13 15	12 12 12 11 10 12 12 11 7 11 12 12 10 10 12 12 7 11 12 12 10 11 10 9 10	8 10 10 9 8 9 9 9 6 9 8 8 9 9 8 10 6 9 10 8 8 10 8 7 9	58 64 60 57 42 62 60 56 37 56 58 62 57 56 58 63 37 59 61 58 55 62 54 46 56

Źródło – badania własne