Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży - wykład 6

WYZNACZNIKI ROZWOJU
[warunki zewn.]
WYCHOWANIE I NAUCZANIE
Odbywa się zawsze w jakimś kontekście, środowisku.


1. Wychowanie jako wyznacznik rozwoju
- mikrośrodowisko rodzinne – ok.20 lat
- mikrośrodowisko instytucjonalne – 4-18r.ż. (a czasem nawet od II poł. 1 r.ż.)


Wychowanie - proces, który odnosi się do jednostki lub grupy, którego istotą jest dokonywanie zmian
w strukturze osobowości, wyzwalanie pożądanych stanów związanych z rozwojem, umożliwienie ujawniania się potencji jednostki.
à Jest to społeczny mechanizm regulowania aktywności ludzkiej.


Funkcje wychowania (Rorty):
1. funkcja socjalizująca - wiąże się z przygotowaniem do życia w społeczności; przekazywaniem systemu norm i wartości, przekazywaniem reguł związanych z rolami, przekazywaniem akceptowanych społecznie sposobów rozwiązywania problemów. Jest ważna dla grupy (z punktu widzenia grupy!).
2. Funkcja wyzwalająca - wiąże się z: udzielaniem pomocy jednostce w stawaniu się przez nią niepowtarzalną osobą; z udzielaniem pomocy [ES1] w ujawnianiu się potencji jednostki i ich wykorzystaniu przy rozwiązywaniu zadań. Jest ważna dla jednostki.


Relacje między funkcjami
- dominacja działań sprzyjających realizacji funkcji socjalizacyjnej
à grozi ograniczeniem wolności jednostki, indoktrynacją
- dominacja funkcji wyzwalającej
à grozi zbytnią indywidualizacją, brakiem umiejętności przystosowania się do życia w grupie


Niezbędna jest równowaga, ale to się zmienia w ontogenezie:
- wczesne okresy rozwoju – dominacja funkcji socjalizacyjnej à instytucje
- później – ważna funkcja wyzwalająca à dom


Sposoby wywierania i przetwarzania wpływów wychowawczych (Przetacznik -Gierowska)
• przekazywanie wzorów
• formułowanie zadań i stawianie wymagań
• organizowanie społecznych sytuacji wychowawczych
• przekazywanie systemu norm i wartości


Przekazywanie wzorów:

Procesy wywierania wpływów ???
Procesy przetwarzania wpływów ???

Przekazywanie wzoru czynności
np. jak trzymać ołówek
Naśladownictwo:
· bezpośrednia forma – równocześnie ze wzorami
· odroczone – zadanie wykonywane po pokazaniu wzoru

Przekazywanie wzoru postępowania
w jakiejś sytuacji jak postąpić wobec potrzebującego pomocy
Modelowanie:
1. odkrycie sensu postępowania
2. przeniesienie do innego pola aktywności


Proces modelowania zależy od:
· cechy modela – kompetencje społ., prestiż, częstość występowania, reprezentacyjność czynności modela
· cechy podmiotu – motywacja, sprawność i umiejętności, poziom rozwoju umysłowego, podatność na modelowanie
· cechy czynności – stopień skomplikowania czynności, przejrzystość sruktury



Przekazywanie wzorów osobowych
np. być pracowitym, sprawiedliwym
Identyfikacja (naśladowanie +modelowanie +coś więcej J)
Wypracowanie u siebie takich właściwości, które czyniłyby nas identycznymi z osobą

formułowanie zadań, stawianie wymagań


powtarzanie, ćwiczenie; nagrody i kary
à powtarzanie prowadzi do utrwalenia sposobu wykonywania czynności; do automatyzacji
à nagrody wywołują (+) stosunek do problemu
i osoby nagradzającej
à negatywne skutki stosowania kar:
· karzący wyraża agresję; jest wzorcem siły
· kara pogarsza społeczno- emocjonalne relacje wychowanka z wychowawcą
· kara wzbudza niepokój, szczególnie wtedy, gdy karany nie jest w stanie zachować się inaczej (np. niepełnosprawny w normalnej klasie
· doświadczenie kary obniża poczucie własnej godności wychowanka
· kara wyolbrzymia poczucie braków
· skupia uwagę karanego na karanym zachowaniu, przez co je wzmacnia
· kara nie wygasza niepożądanych zachowań

organizowanie społecznych sytuacji wychowawczych


wchodzenie w interakcje społeczne; pełnienie ról społecznych
· czynniki obiektywne – dana sytuacja jako taka
· czynniki subiektywne – indywidualne odbieranie sytuacji

przekazywanie systemu norm i wartości

internalizacja (uznanie przez jednostkę przekazywanych norm i wartości za własne)
- wyraźnie zaznacza się w okresie dorastania

System wartości (Andrzej Grzegorczyk) -
1. wartości witalne (podzielane ze zwierzętami)
• stanu ciała (sytość, czystość, zdrowie, wypoczęcie)
• relacji z innymi (przynależność, wspólnota, odróżnianie siebie od innych, autorytet)
• sytuacji zewnętrzne (bezpieczeństwo, posiadanie, sukces, swoboda)


2. wartości duchowe: (specyficzne dla człowieka)
• poznawcze: wiedza, zrozumienie, uporządkowanie
• estetyczne: porządek, piękno, harmonia, wzniosłość
• moralne: sprawiedliwość, życzliwość, miłość, wierność
• ontyczne: pokora, nadzieja, wiara w sens, zgoda na los

2. Nauczanie jako wyznacznik rozwoju (w grupie; indywidualnie)

Nauczanie - planowa praca nauczyciela z uczniami mająca na celu wywołanie określonej formy aktywności zwanej uczeniem się, a przez to doprowadzenie do wystąpienia względnie trwałych zmian w strukturach wewnętrznych wychowanka.
Planowa praca z uczniami umożliwiająca zdobywanie wiadomości, umiejętności, rozwijanie osobowości.
Kierowanie procesem uczenia się przez ucznia, uczenie ucznia jak się uczyć (wg prof. Włodarskiego powinno odbyć się w późnym dzieciństwie)


Wygotski - relacje między nauczaniem a rozwojem:

1. procesy rozwoju są niezależne od procesów nauczania (nauczanie wlecze się za rozwojem), nauczanie niczego w rozwoju nie zmienia

2. nauczanie jest rozwojem, oba procesy zachodzą synchronicznie, ale nauczanie musi się liczyć z prawami rozwoju i nie może niczego zmieniać w rozwoju 

3. rozwój jest niezależny od nauczania, ale nauczanie jest utożsamiane z rozwojem; rozwój jest dojrzewaniem i przygotowuje grunt do uczenia, które pobudza dojrzewanie (odrębne procesy) R à

1-3 są NIEWŁAŚCIWE - Nauczanie nie wpływa na rozwój

JEDYNE WŁAŚCIWE (odkryte przez Wygotskiego; związane ze strefą najbliższego rozwoju)
4. nauczanie wyprzedza rozwój, jest niezbędnym czynnikiem rozwoju.
Rozwój zachodzi pod wpływem nauczania R ß--------------N à

Strefa najbliższego rozwoju (Wygotski)

POTENCJALNY POZIOM ROZWOJU
To, co jest możliwe, to co w dziecku drzemie, co wyznacza „jutro” dziecka; zadania, które dziecko może rozwiązać za pomocą starszego kolegi, lepiej rozwiniętego rówieśnika lub dorosłego

STREFA NAJBLIŻSZEGO ROZWOJU
idealny poziom nauczania dziecka
czynności, z którymi dziecko wiąże swoje zainteresowania; to zainteresowanie nie jest chwilowe; z niewielką pomocą dorosłego dziecko jest w stanie opanować daną kompetencję

AKTUALNY POZIOM ROZWOJU
„dzień dzisiejszy dziecka”, te sprawności, które dziecko wykonuje samo, bez pomocy dorosłego à można mierzyć za pomocą testów

Formy uczenia się i nauczania w dzieciństwie (Wygotski)

SPONTANICZNE
(do 3 r.ż.)
SPONTANICZNO-REAKTYWNE
(3-6 r.ż.)

REAKTYWNE
(powyżej 6 r.ż.)

* Wg własnego programu - dziecko uczy się tego, czego chce, co je interesuje
* procesy pobudzenia dominują nad procesami hamowania
* Dziecko przedstawia postawę realistyczną → ważne jest to, co dane percepcyjnie „dziecko żyje spostrzeżeniami”
Dziecko idzie za programem nauczyciela, ale wtedy, gdy ten program zaakceptuje; dziecko uczy się tego, czego chce, ale chce tego, czego chce jego nauczyciel
- rozwój pamięci (pierwsze strategie pamięciowe)
- rozwój wyobraźni
Uczenie się w odpowiedzi na program nauczyciela → dowolność aktywności poznawczej
Rozwój procesów poznawczych
Dziecko jest w stanie iść za programem

Funkcje edukacji (Delors, 1996)
- [„edukacja – jest w niej prawdziwy skarb”]
- edukacja powinna przekazywać masowo i skutecznie wiedzę i umiejętności adekwatne do osiągnięć, możliwości współczesnej cywilizacji
- ma za zadanie pokazywać jak powinno się poruszać po ogromie informacji, w jakim kierunku dążyć à „ma dostarczyć mapy i busoli”

1. funkcja poznawcza → uczyć się aby wiedzieć (opanować narzędzia wiedzy, rozwijać zdolności, zdobywać orientację w kulturze, zdobywać specjalizację w niewielkim obszarze)
2. funkcja pragmatyczna → uczyć się, aby działać (stosować wiedzę w praktyce, przygotowywać do innowacji, rozwijać różne kompetencje – najważniejsza: komunikacyjna) à użyteczność wiedzy
3. funkcja socjalizująca → uczyć się żyć wspólnie (poznawanie siebie przez odkrywanie innego; angażowanie się w realizowanie wspólnych projektów)
4. funkcja personalna → uczyć się aby być (rozwijać talenty, osobowość, wyobraźnię, kreatywność)

 

PODSUMOWANIE

• nauczanie prowadzi do wystąpienia względnie trwałych zmian w strukturach wewnętrznych ucznia
• kieruje procesem uczenia się i prowadzi do opanowania przez ucznia sposobów samodzielnego uczenia się
• nauczanie powinno wyprzedzać rozwój i pobudzać go edukacja pełni wiele funkcji: poznawczą, pragmatyczną, socjalizującą, personalną
• polega na modyfikującej roli środowiska à badania Scarr-Salapatka: im lepsze warunki, tym lepiej ujawnią się potencje jednostki/ różnice indywidualne