ROZWÓJ MOTORYCZNY DZIECI W LITERATURZE PRZEDMIOTU

W świetle badań literatury możemy znaleźć wiele definicji wyjaśniających interesujące mnie zagadnienie, jakim jest rozwój. Według R.Przewędy „rozwój fizyczny jest to ciąg konsekwentnych przemian w życiu osobniczym, które dążą od prostej konstrukcji komórkowej do wykształcenia złożonego organizmu człowieka” . Bardzo podobną definicję podaje również J.Bogdanowicz, który dodaje jeszcze, że „ukształtowany w toku dojrzewania organizm, jest doskonałym i precyzyjnym tworem” . Z.Bartkowiak określa rozwój jako proces długotrwały, który przebiega skokowo oraz nierównomiernie. Zdaniem autora to skomplikowany łańcuch przemian, który prowadzi do ukształtowania tworu precyzyjnego oraz złożonego, jakim jest dojrzały i doskonały ustrój ludzki^{[1] [2] [3]}.A. Malinowski postrzega zagadnienie, jako całokształt procesów biologicznych, wyłączaj ąc jednocześnie sferę osobowości ludzkiej^[4], natomiast moim zdaniem najbardziej trafnym określeniem posłużyła się R. Kurniewicz - Witczakowa, która przez rozwój fizyczny rozumie „Całokształt procesów biologicznych, biochemicznych i biofizycznych zachodzących w organizmie człowieka- od zapłodnienia do śmierci. Procesy te warunkują rozrastanie się i dojrzewanie organizmu. Zmiany, które obserwujemy u człowieka, są przejawem tych procesów. Następują one po sobie w określonej kolejności, kierunku i są nieodwracalne”^[5].

W rozwoju żywych organizmów, możemy wyodrębnić dwie kategorie zjawisk: rozwój filogenetyczny (rodowy) oraz ontogenetyczny (osobniczy).Ontogeneza jest to łańcuch następujących po sobie procesów, które uwarunkowane są czynnikami genetycznymi oraz środowiskowymi i prowadzą do ukształtowania się osobników zdolnych do życia w danych warunkach, jak i do przedłużenia gatunku. Rozwój osobniczy jest przykładem przystosowania się do różnorodnych warunków środowiska, oraz ich zmian, a zdolność ta decyduje o tym, że nie tylko upływ czasu, ale i zmiany w środowisku otaczającym człowieka, wywierają zdecydowany wpływ na jego właściwości funkcjonalne oraz budowę organizmu.[6]

Pisząc o rozwoju, należy wspomnieć o jego aspektach, które dzielimy na:

a)       jakościowe, czyli:

>       Rozrost- polega na zwiększeniu się liczby i masy komórek,

>       Różnicowanie- polega na doskonaleniu struktury (cyto-, histo- i ontogeneza),

>       Dojrzewanie- polega na doskonaleniu funkcji narządów i układów,

b)       ilościowe, czyli:

>       Kinetyka rozwoju- informuje nas o przebiegu wzrastania w określonym czasie. Inaczej jest to stopień rozwoju danej cechy w jednostce czasu,

>       Tempo rozwoju- jest wielkością zmian badanych cech przypadających na jednostkę czasu,

>       Rytmiczność rozwoju- to różne tempo rozwoju w poszczególnych fazach ontogenezy,

Natomiast ze względu na charakter przemian biochemicznych, dzielimy go na fazy:

a)     anaplasis (ewolucji)- jest to okres, który ze względu na temat mojej pracy, będzie mnie najbardziej interesował. Polega na rozwoju progresywnym, który trwa od zapłodnienia do wieku dorosłego. Występuje tu przewaga procesów anabolicznych, przyswajania przez plazmę komórek związków chemicznych, pochodzących z pobieranego pokarmu oraz wdychanego tlenu. Prowadzi do zwiększenia liczby i wielkości komórek oraz do wzrastania i różnicowania się struktury.

b)     metaplasis (transwolucji)- jest to okres stabilizacji, trwający od okresu dorosłego do dojrzałego. Następuje tu stan równowagi morfologicznej (nasilenie procesów anabolicznych oraz katabolicznych jest jednakowe).

c)      kataplasis (inwolucji)- jest to okres rozwoju regresywnego w wieku starości. Następuje tu nasilenie procesów katabolicznych, które przeważaj ą nad anabolicznymi, co w konsekwencji prowadzi do śmierci organizmu.

Jak wspominałam wcześniej rozwój uwarunkowany jest pewnymi czynnikami które można podzielić na kilka grup:

1. Czynniki endogenne, wrodzone, do których zaliczają się:

a)    uwarunkowania genetyczne: należy przez nie rozumieć czynniki wiążące się z genotypem jednostki. Badania wielu naukowców w dziedzinie genetyki doprowadziły do wykrycia podstawowych praw dziedziczności w świecie fauny, flory oraz interesującego mnie obiektu badawczego, jakim jest człowiek. Związki między genotypem a zachowaniem się jednostki są bardzo złożone. Wyniki wielu badań empirycznych wskazują, że uwarunkowania genetyczne wypływaj ą na pewne czynniki i warunki rozwoju człowieka. ^[7] Nazywane są determinantami, gdyż z góry i nieodwracalnie określają biochemiczne normy reakcji organizmu, a tym samym przebieg rozwoju organizmu w określonych warunkach, od momentu zapłodnienia. ^[8] Jest to zespół odziedziczonych po matce i ojcu cech, które wyznaczaj ą rozwój osobniczy. Decydują one o niezmiennych właściwościach gatunku oraz o pewnych cechach jakościowych jednostki. Kod genetyczny, który przekazują dziecku rodzice, tzw. genotyp odpowiada za funkcjonowanie organizmu na wielu jego poziomach. Decyduje o wszystkich strukturach i funkcjach, kolorze włosów, skóry, oczy, jego płci, szybkości zmian i poziomie przemiany materii, właściwościach fizycznych i psychicznych. Czasami w materiale genetycznym mogą pojawić się wady, które wykraczaj ą poza właściwy dla gatunku zakres zmienności i powoduj ą pewne anomalie w działaniu organizmu oraz jego budowie. Prowadzą do zahamowania bądź opóźnienia rozwoju, chorób genetycznych oraz innych defektów, które nie pozwalają w pełni ukształtować się młodemu człowiekowi.

b)    czynniki paragenetyczne i niegenetyczne: należą one do wrodzonych przyczyn, wpływających na proces rozwoju osobniczego, jednak nie polegaj ą na dziedziczeniu kodu genetycznego po rodzicach. Określane są jako wpływ pewnych czynników związanych z genami matki na płód dziecka. Możemy tu zaliczyć przemianę materii środowiska wewnętrznego, która jest wspólna dla płodu i matki, kolejność ciąży, stopień pokrewieństwa rodziców oraz ich wiek. Wiele badań dowodzi, że te, wydawałoby się, mało istotne czynniki, maj ą w rzeczywistości duży wpływ na jakość rozwoju fizycznego organizmu w całym przebiegu ontogenezy. Tę grupę czynników nazwano stymulatorami i regulatorami.^[9] To czynniki współdziałające, które względem organizmu płodu są zewnętrzne, natomiast wewnętrzne w stosunku do organizmu matki. Należy jednak zauważyć, że łożysko jest również narządem matki a płód wraz z nim stanową jednostkę biologiczną. Istnieje więc możliwość pojmowania tej grupy czynników, jako specyficznych czynników endogennych pośrednich. Grupa ta dotyczy głownie wpływów, jakim podlega zarodek oraz płód. Jednak efekty tych wpływów zauważamy również po urodzeniu dziecka. Niekiedy rzutuj ą one na cały dalszy jego rozwój. Wynika z tego, że matka bardziej wpływa na rozwój dziecka, niż ojciec, gdyż związane jest to z dziedziczeniem cytoplazmatycznym. Dlatego też kobieta w ciąży powinna prowadzić odpowiedni tryb życia.

---

^[1] Przewęda R., Rozwój somatyczny i motoryczny, Wyd. II WSiP Warszawa 1981.

^[2] Bogdanowicz J., Rozwój fizyczny dziecka, PWZL Warszawa 1957.

^[3] Bartkowiak Z., Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania, WSiP Warszawa 1983.

^[4] Malinowski A., Dziecko poznańskie. Seria: antropologia nr 3, UAM Poznań 1976.

^[5] Kurniewicz - Witczakowa R., Dziecko w wieku przedszkolnym, PZWL Warszawa 1978, s. 11

[6] Bielski J., Metodyka wychowania fizycznego i zdrowotnego, Oficyna Wydawnicza Impuls Kraków 2005, s. 75.

^[7] Przetacznik-Gierowska M., Makiełło-Jarża G., Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego, WSiP Warszawa 1985, s.55-57.

^[8] Wolański N., Rozwój biologiczny człowieka, PWN Warszawa 1983, s. 35-187.

^[9]   Przewęda R., Rozwój somatyczny i motoryczny, PZWS Warszawa 1973, s. 15.